1. Co to jest zawał mięśnia sercowego?

Zawał mięśnia sercowego to śmierć jego komórek z powodu braku ich prawidłowego zaopatrzenia w krew, która dostarcza do nich tlen i substancje odżywcze. Jest nagłym stanem kardiologicznym wymagającym szybkiej pomocy medycznej. Brak prawidłowego zaopatrzenia mięśnia sercowego w krew wynika ze zwężenia lub zamknięcia naczynia wieńcowego. Doprowadza to do ograniczenia jej przepływu, powodując niedokrwienie z następczą martwicą.

2. W jaki sposób powstaje zawał?

Serce ma sieć tętnic wieńcowych. Zaopatrują one mięsień sercowy w krew, a tym samym w składniki niezbędne do jego przeżycia i prawidłowego funkcjonowania. Jeżeli taka tętnica istotnie się zwęży lub zostanie zamknięta, serce zostaje pozbawione życiodajnych składników – dochodzi do jego niedotlenienia i martwicy. Martwica, czyli obumarcie komórek mięśnia sercowego, jest nieodwracalna. Serce nie ma zdolności regeneracji zniszczonych komórek. Najczęstszą przyczyną zwężenia tętnic wieńcowych jest miażdżyca. Jest to przewlekła choroba zapalna tętnic powodująca gromadzenie się tłuszczów w ich ścianie. Takie skupisko tłuszczów nazywamy blaszką miażdżycową. Blaszki te mogą w różnym stopniu zwężać, a nawet pękać i zamykać światło tętnic, powodując całkowite zatrzymanie przepływu krwi. Jednocześnie może dojść do zatrzymania przepływu w jednej lub kilku tętnicach, dlatego zawał może obejmować zarówno mały fragment serca, jak i bardzo dużą jego część.

3. Co poprzedza zawał?

Serce jest bogato unerwione, dlatego w czasie zawału odczuwamy ból najczęściej w klatce piersiowej, zwykle za mostkiem. Typowy ból zawałowy ma charakter piekący lub gniotący; może promieniować do żuchwy, nadbrzusza, kończyn górnych, między łopatki. Nasila się przy wysiłku, stresie, towarzyszy mu uczucie lęku. Mogą mu towarzyszyć także duszność, osłabienie, zawroty głowy, niepokój, wzmożona potliwość, kołatanie serca. Czasem u pacjentów w podeszłym wieku lub chorych z cukrzycą zamiast typowego bólu mogą również występować jego równoważniki w postaci nudności i wymiotów, bólów brzucha, zmęczenia. Dlatego zdarza się, że pacjenci niespodziewanie dowiadują się, że przebyli zawał. Jest to spowodowane różną reakcją na ból oraz obecnością chorób współistniejących mogących go maskować. Należy także pamiętać, że pierwszym objawem zawału może być też zasłabnięcie lub utrata przytomności.

4. Co robić? Co podać choremu?

Pacjent, któremu wcześniej przepisano nitroglicerynę do doraźnego znoszenia bólu pochodzenia sercowego w klatce piersiowej, w momencie jego wystąpienia powinien przyjąć jedną jej dawkę (w formie podjęzykowej tabletki lub do rozpylenia w aerozolu). Jeżeli w ciągu 5 minut ból w klatce piersiowej nie ustępuje albo nasila się, powinno się niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe (tel. 999 lub 112). Chorego z podejrzeniem zawału należy w trybie pilnym przewieźć do szpitala karetką pogotowia.

5. Jak uniknąć zawału?

Zawał mięśnia sercowego to najpoważniejsza postać choroby naczyń wieńcowych. Za chorobę w 98% odpowiada miażdżyca. Tak więc przeciwdziałanie zawałowi to zwalczanie modyfikowalnych czynników ryzyka miażdżycy poprzez odpowiedni styl życia. Po pierwsze, należy prawidłowo się odżywiać i utrzymywać odpowiednią masę ciała. Dieta powinna być zróżnicowana, pełnowartościowa, a podaż kalorii dostosowana do rzeczywistego zapotrzebowania. Po drugie, należy dbać o kondycję, unikać siedzącego trybu życia. Po trzecie, nie powinniśmy truć siebie i innych – palenie tytoniu, również bierne, sieje spustoszenie w układzie krążenia i innych narządach. Trzeba także unikać nadużywania alkoholu, zażywania dopalaczy czy narkotyków. Po czwarte, warto wykonywać badania kontrolne, nawet wtedy, gdy mamy pełne poczucie zdrowia. Należy kontrolować zgodnie z zaleceniami lekarza ciśnienie tętnicze, stężenie cholesterolu i cukru we krwi oraz wykonywać badanie EKG. Po piąte, powinno się skutecznie leczyć nadciśnienie tętnicze, cukrzycę czy zaburzenia lipidowe. Po szóste, warto rozważyć coroczne szczepienie przeciwko grypie sezonowej, ponieważ obserwuje się zwiększenie częstości występowania zawału serca wiosną i jesienią, właśnie w tzw. okresach infekcyjnych. Jest to związane z destabilizacją blaszki miażdżycowej przez proces zapalny. Po siódme, jeśli stwierdzono u ciebie miażdżycę, rozważ wraz ze swoim lekarzem regularne stosowanie kwasu acetylosalicylowego w dawce 75 mg/24 h. Zmniejsza ono ryzyko powstawiania skrzeplin, które mogą być odpowiedzialne za zawał bądź także udar mózgu.

6. Jak leczyć zawał?

Najważniejsza jest jak najszybsza (tzw. złota godzina) hospitalizacja pacjenta z ostrym zawałem w ośrodku kardiologicznym wyposażonym w pracownię inwazyjną, tzn. mającą możliwość wykonania koronarografii i leczenia zabiegowego. Obecnie w Polsce istnieje bardzo dobrze rozbudowana sieć takich placówek, zapewniająca leczenie na bardzo wysokim, światowym poziomie. U chorego, u którego lekarze potwierdzą ostry zawał mięśnia sercowego, przeprowadza się koronarografię obrazującą obecny stan naczyń wieńcowych. Następnie lekarz przeprowadzający badanie decyduje o konieczności wykonania zabiegu przezskórnej angioplastyki wieńcowej, czyli udrożnienia zwężonej lub zamkniętej tętnicy wieńcowej, jej poszerzenia oraz wszczepienia w to miejsce stentu. Zapobiega to nawrotowi zwężenia oraz przywraca prawidłowy przepływ krwi w naczyniu wieńcowym. Jeżeli nie ma możliwości skierowania pacjenta do takiego ośrodka, we wczesnym okresie zawału przy rozległym obszarze niedokrwionego mięśnia sercowego można zastosować leczenie fibrynolityczne. Polega ono na dożylnym podaniu leku rozpuszczającego skrzeplinę zamykającą światło naczynia wieńcowego. Decyzję o takim leczeniu podejmuje kardiolog na podstawie oceny klinicznej, która obejmuje bilans korzyści i ryzyka.