W skrócie

Znaczenie tego przeglądu podkreślają dwie obserwacje. Po pierwsze, z analizy rejestrów pacjentów z nowotworami wynika, że nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą chorobą współistniejącą, która bezpośrednio wpływa na rokowanie. Po drugie zaobserwowano, że u pacjentów, u których udaje się uzyskać odległe przeżycie po leczeniu nowotworu, ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego jest większe niż ryzyko nawrotu choroby nowotworowej, a przyczynia się do tego nadciśnienie tętnicze. Nowe leki wykorzystywane w chemioterapii nowotworów zaburzają angiogenezę, a u osób leczonych często obserwuje się wzrost ciśnienia tętniczego. Koncentrujemy się w tym artykule na coraz liczniejszych doniesieniach na ten temat z ostatnich dwóch lat, przedstawiamy domniemane mechanizmy i ramy czasowe oddziaływań sprzyjających nadciśnieniu, a także pewne oparte na tej wiedzy zalecenia terapeutyczne.

Wprowadzenie

Leki wykorzystywane w chemioterapii nowotworów zawsze wywołują objawy niepożądane będące skutkiem ich silnego i często nieswoistego działania. Najbardziej drastyczne i często najpoważniejsze niepożądane następstwa zachodzą w obrębie tkanek charakteryzujących się szybką odnową komórkową, takich jak szpik kostny i nabłonek przewodu pokarmowego. Stosunkowo nowym działaniem toksycznym chemioterapii jest nadciśnienie tętnicze wskutek wprowadzenia w ostatnich latach leków hamujących angiogenezę. Ta strategia chemioterapii nowotworów oparta jest na obserwacji, że wzrost guzów powyżej objętości około 1 mm³ nie jest możliwy bez angiogenezy.¹ Neowaskularyzacja nowotworu jest po części zależna od hipoksji tkankowej, która stymuluje wytwarzanie czynników wzrostu śródbłonka (VEGF) i zwiększa ekspresję czynnika indukowanego hipoksją typu 1 (HIF-1).² To paradoks, że choć komórki śródbłonka odnawiają się najwolniej w całym organizmie,³ padają ofiarą leków hamujących angiogenezę, a skutkiem jest rozwój nadciśnienia tętniczego.

Dokonujemy przeglądu danych, z których wynika, że działanie tych selektywnych leków, wpływających na kluczowe etapy wzrostu komórek nowotworowych, obejmuje również układy regulujące ciśnienie tętnicze, które wykorzystują te same mechanizmy sygnałowe. Na znaczenie rozwoju nadciśnienia tętniczego w następstwie chemioterapii wskazują proste zestawienia, z których wynika, że jest ono najczęstszym (38%) stanem współistniejącym o bezpośrednim wpływie na rokowanie w dokumentacji ponad 19 tys. pacjentów z nowotworami.⁴ Z najnowszych badań wynika też, że w przypadkach, kiedy udaje się uzyskać odległe przeżycie po leczeniu nowotworu, ryzyko sercowo-naczyniowe przewyższa ryzyko nawrotu choroby nowotworowej.⁵ Poświęcamy ten przegląd najnowszym coraz szerszym danym, omawiamy niektóre z mechanizmów i przedziały czasowe, kiedy wpływ presyjny chemioterapii jest największy, a na zakończenie proponujemy kilka zaleceń terapeutycznych.