1. Dlaczego kaszlemy?

Kaszel jest jednym z podstawowych mechanizmów obronnych układu oddechowego. To fizjologiczny odruch bezwarunkowy pozwalający na oczyszczenie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub ciał obcych. Objawia się on gwałtownym wyrzucaniem powietrza z dróg oddechowych, połączonym z głośnym chrząknięciem. Jego przyczyny są uzależnione od czasu trwania oraz wieku pacjenta. Kaszel ostry to taki, który trwa <3 tygodni; przewlekły >8 tygodni. Do najczęstszych przyczyn kaszlu ostrego zaliczamy zakażenia (zwykle wirusowe) górnych dróg oddechowych, zapalenie oskrzeli czy alergię. Najczęstsze powody kaszlu przewlekłego to spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, astma oraz refluks żołądkowo-przełykowy.

2. Dlaczego kaszel nasila się wieczorem i w nocy?

Nocny kaszel jest stosunkowo często spotykaną dolegliwością, która może mieć bardzo wiele przyczyn. Nie musi to być objaw choroby. Jednym z łatwiejszych do eliminacji czynników jest suche powietrze w pomieszczeniu, w którym zasypiamy, zwłaszcza w miesiącach zimowych, gdy w mieszkaniu włączone są kaloryfery, a okna nie są regularnie uchylane. Powoduje to wysuszanie śluzówek dróg oddechowych z następczym kaszlem. Kolejnym czynnikiem nasilającym suchość powietrza jest klimatyzacja. To także źródło bakterii, grzybów oraz roztoczy podrażniających drogi oddechowe, dlatego nie powinno się z niej korzystać w nocy. Należy również wietrzyć miejsce, w którym śpimy, oraz dbać o prawidłowe nawilżenie powietrza.

Kaszel nasilający się w nocy, zwłaszcza po przyjęciu pozycji leżącej, jest charakterystyczny dla chorób, które wiążą się z gromadzeniem wydzieliny w oskrzelach (np. ostrego zapalenia oskrzeli). Bywa charakterystyczny dla zapaleń krtani czy tchawicy. Często napady suchego kaszlu pojawiające się w nocy są objawem źle kontrolowanej lub rozpoczynającej się astmy oskrzelowej. Uporczywy, produktywny kaszel najbardziej nasilony rano może świadczyć o przewlekłym zapaleniu oskrzeli lub przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Poza chorobami układu oddechowego męczący i duszący kaszel w nocy bywa następstwem chorób układu krążenia lub przewodu pokarmowego.

Lewokomorowa niewydolność serca powoduje zastój krwi w krążeniu płucnym, co wywołuje suchy kaszel. W tej sytuacji ulgę przynosi zmiana pozycji ciała na półsiedzącą. W miarę postępu choroby może dojść do odkrztuszania pienistej, podbarwionej krwią wydzieliny. Stosunkowo często spotykaną przyczyną nocnego kaszlu jest także refluks żołądkowo-przełykowy. Kaszel jest wtedy powodowany podrażnianiem ścian dróg oddechowych przez cofającą się treść żołądkową. Objawy nasila dodatkowo pozycja leżąca. Towarzyszą im wówczas często puste odbijanie, uczucie pieczenia za mostkiem, a także chrypka.

3. Kiedy kaszel powinien niepokoić?

Kaszel trwający 3 tygodnie, jeżeli nie jest objawem infekcji dróg oddechowych ze współistniejącymi dreszczami czy gorączką, powinien nas zaniepokoić. Zmiana jego charakteru oraz obecność dodatkowych objawów, takich jak: chudnięcie, osłabienie, złe samopoczucie, nadmierna potliwość, plucie krwią, wymagają szczegółowej diagnostyki, gdyż mogą być objawem nowotworu płuc. Dlatego kaszel, który nie ma ewidentnej przyczyny, a przewleka się, nie powinien być przez pacjenta lekceważony.

4. Na czym polega diagnostyka przewlekłego kaszlu?

Podstawą diagnostyki jest oczywiście szczegółowo zebrany wywiad lekarski dotyczący charakteru kaszlu, czynników, które mogą go łagodzić lub zaostrzać, chorób współistniejących. Poza wnikliwym badaniem lekarskim wskazane jest prześwietlenie klatki piersiowej (zdjęcie rentgenowskie). W określonych sytuacjach lekarz może zlecić także badania laboratoryjne (morfologię krwi, CRP, OB, gazometrię). Kolejnym etapem w zależności od wywiadu i uzyskanych wyników badań może być wykonanie spirometrii (pozwalającej wykryć astmę lub przewlekłą obturacyjną chorobę płuc). Ważna jest tutaj także ocena laryngologiczna. W przypadku wątpliwości co do wyniku zdjęcia rentgenowskiego, a także w celu dokładniejszej oceny płuc może być wykonana tomografia komputerowa płuc. Czasem należy zastosować testy alergiczne, jeżeli podejrzewa się udział alergenów w powstawaniu kaszlu. Jeżeli lekarz uzna, że kaszel ma podłoże kardiologiczne lub gastrologiczne, diagnostyka zostaje poszerzona o badania niezbędne do wykrycia jego przyczyny.

5. Jak zwalczać kaszel?

Kaszel należy do naturalnych odruchów obronnych organizmu człowieka. Jest pomocny w oczyszczaniu dróg oddechowych z zanieczyszczeń i drobnoustrojów. Jeżeli trwa zbyt długo, a jego przyczyna nie jest jasna, powinien być traktowany jako objaw niepokojący, który wymaga szybkiej diagnostyki. Eliminacja kaszlu to przede wszystkim dążenie do usunięcia środowiskowych czynników mogących powodować przewlekłe schorzenia dróg oddechowych. Należy zaprzestać palenia tytoniu, unikać miejsc zadymionych oraz o dużym stężeniu gazów drażniących drogi oddechowe. Osoby z alergią powinny świadomie zredukować stężenie alergenów w swoim otoczeniu (np. zmienić otaczającą roślinność, usunąć przedmioty gromadzące kurz, unikać ekspozycji w okresie pylenia roślin uczulających).