1. Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego jest najczęściej występującą przewlekłą chorobą jelita cienkiego i grubego. Stwierdza się ją u około 10% całej populacji. Jest to choroba czynnościowa, czyli taka, która nie jest związana z nieprawidłowościami w budowie jelit. Charakteryzuje się trwającymi co najmniej 3 miesiące bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień (biegunki i zaparcia). Zdecydowanie częściej występuje u kobiet (ok. 70%) niż u mężczyzn. Dotyka zwłaszcza pacjentów w 3 i 4 dekadzie życia. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego jest niezwykle istotne dla poprawy jakości życia pacjentów, ponieważ dolegliwości fizyczne często wywołują negatywne skutki w sferze życia psychicznego, co utrudnia codzienne funkcjonowanie.

2. Jakie są objawy zespołu jelita drażliwego?

Dominacja typowych objawów zespołu jelita drażliwego zależy od jego klinicznej postaci (postać biegunkowa, zaparciowa lub mieszana). Do objawów zespołu możemy zaliczyć ból brzucha lub dyskomfort w jamie brzusznej. Najczęściej pojawia się on w podbrzuszu oraz lewym dolnym obszarze jamy brzusznej. Ma różne natężenie – od łagodnego do silnego. Może być ostry, kurczowy, nękający, lecz prawie nigdy nie budzi w nocy. Nasila się po posiłku, łagodzi po wypróżnieniu, towarzyszy częstym wypróżnieniom. Kolejnym objawem są zaparcia (<3 wypróżnienia w tygodniu), które charakteryzują się małą ilością twardego, bryłowatego stolca oddawanego z dużym wysiłkiem. Po jego oddaniu często występuje uczucie niepełnego wypróżnienia.

Biegunka, czyli oddawanie luźnego lub wodnistego stolca co najmniej 3 razy na dobę, to także częsty objaw zespołu. W jej przypadku stolec rzadko ma zwiększoną objętość. Biegunka poprzedzona jest gwałtownym parciem, występuje po posiłkach, w wyniku stresu psychicznego oraz w godzinach porannych. U niektórych chorych stwierdza się na przemian okresy biegunek i zaparć.

Wzdęcia brzucha, czyli subiektywne uczucie wypełnienia przez gazy jelitowe z towarzyszącym bólem, występują najczęściej po posiłku oraz wieczorem. Ustępują w nocy. Uczucie niepełnego wypróżnienia to dyskomfort natury psychicznej obecny po oddaniu stolca. Mogą występować także takie objawy, jak: domieszka śluzu w kale, nudności i zgaga. Na zwiększone ryzyko organicznego podłoża dolegliwości wskazują objawy zwane alarmującymi, do których możemy zaliczyć: utrudnione połykanie, bolesne połykanie, powtarzające się wymioty, niezamierzony spadek masy ciała, krwawienie z przewodu pokarmowego. W przypadku ich wystąpienia należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

3. Jak zdiagnozować zespół jelita drażliwego?

Rozpoznania dokonuje lekarz na podstawie pełnego badania podmiotowego i przedmiotowego, wyników badań laboratoryjnych oraz dodatkowych przeprowadzonych w celu wykluczenia organicznej przyczyny dolegliwości. Zakres badań zależy od sytuacji klinicznej pacjenta.

Tabela 1. Produkty zalecane oraz niezalecane w zespole jelita drażliwego

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie typowych objawów, które muszą występować przez ostatnie 3 miesiące, a swój początek mieć przed ponad 6 miesiącami. Do objawów tych zaliczamy nawracający ból lub dyskomfort w jamie brzusznej trwający >3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące, któremu towarzyszyły co najmniej 2 objawy z następujących: poprawa po wypróżnieniu, początek dolegliwości związany ze zmianą częstości wypróżnień (zaparcie lub biegunka), początek dolegliwości związany ze zmianą wyglądu stolca.

4. Jak leczyć zespół jelita drażliwego?

Podstawą leczenia jest dobra współpraca pacjenta z lekarzem. Pacjent musi być świadomy swoich dolegliwości oraz znać ich przyczynę. Jeżeli nasilenie objawów wiąże się ze stresem bądź zaburzeniami emocjonalnymi, skuteczne może się okazać leczenie psychologiczne (trening relaksacyjny, terapia poznawczo-behawioralna). Do pierwszej linii postępowania zalicza się także odpowiednią dietę. Jeżeli mimo stosowania tych metod nie następuje poprawa, w celu złagodzenia objawów należy zastosować leczenie farmakologiczne. Zależy ono od postaci zespołu jelita drażliwego.

5. Jaką dietę stosować w zespole jelita drażliwego?

Odpowiednia dieta w zespole jelita drażliwego to ważny punkt postępowania. Posiłki powinny być spożywane regularnie oraz bez zbędnego pośpiechu. Jeżeli dominuje postać zaparciowa zespołu, należy zwiększyć ilość błonnika w diecie, choć u niektórych chorych może on nasilać objawy choroby. Badania wykazały, że również węglowodany łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i o wysokim ciśnieniu osmotycznym, do których zalicza się fruktozę (miód i owoce), laktozę (mleko krowie), sacharozę (cukier stołowy) oraz alkohole polihydroksylowe (sztuczne środki słodzące, takie jak: sorbitol, maltitol, ksylitol), mogą nasilać objawy zespołu. Należy unikać także picia kawy oraz alkoholu. W tabeli 1 wskazano produkty zalecane oraz niezalecane w zespole jelita drażliwego.