Genetyka kliniczna
Znaczenie badań genetycznych w onkologii
prof. dr hab. n. med. Maria Małgorzata Sąsiadek
- Proces zmiany właściwości biologicznych komórek i tkanek otaczających, który prowadzi do rozwoju choroby nowotworowej, na skutek modyfikacji informacji genetycznej
- Charakterystyka zespołów zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby nowotworowe
- Rola poradnictwa i badań genetycznych w prewencji rozwoju nowotworów, ich diagnozowaniu oraz terapii
Badania nad etiologią chorób nowotworowych trwają od wielu lat, ale przełomem było stwierdzenie i udowodnienie, że podstawową rolę w tym procesie odgrywają zmiany genetyczne.
Do niekontrolowanego rozwoju nowotworu i rozprzestrzeniania się choroby w organizmie prowadzi nabycie przez komórki takich cech komórek nowotworowych, jak: zdolność do niekontrolowanej proliferacji uwarunkowanej z jednej strony niezależnością od sygnałów stymulujących prawidłową aktywność podziałową komórki, a z drugiej utratą zdolności reakcji na czynniki hamujące i brak programowanej śmierci komórki, a także nabycie zdolności do tworzenia nowych sieci naczyń krwionośnych, do naciekania otaczających tkanek i tworzenia odległych przerzutów. Temu procesowi sprzyjają również: rozwijający się zwykle wokół guza stan zapalny, zmiany metabolizmu energetycznego komórek nowotworowych i ich „ucieczka” od ogólnoustrojowych mechanizmów „nadzoru” immunologicznego1. Proces rozwoju nowotworu od powstania pierwszej, krytycznej mutacji do wystąpienia objawów klinicznych choroby dla guzów litych trwa najczęściej 5-20 lat, a jego przebieg jest wieloetapowy oraz sterowany mutacjami kumulującymi się w komórce i prowadzącymi do zmiany jej właściwości biologicznych, jak opisano powyżej.
Zmiany właściwości biologicznych komórek i tkanek otaczających są spowodowane modyfikacjami informacji genetycznej. Geny, których mutacje prowadzą do rozwoju nowotworów, są grupowane w zależności od funkcji, jaką pełnią w procesie transformacji nowotworowej, do grup:
- genów o kluczowym znaczeniu w transformacji nowotworowej (onkogeny, geny supresorowe i mutatorowe odgrywające główną rolę w uzyskaniu przez komórkę właściwości komórki nowotworowej i rozwoju nowotworu)
- genów o średnim i małym wpływie, które modulują indywidualne ryzyko zachorowania na nowotwory sporadyczne i rozwój choroby u danego pacjenta, regulując reakcje immunologiczne organizmu, przebieg odczynu zapalnego, dynamikę tworzenia przerzutów, odpowiedź na leczenie i inne reakcje determinujące kliniczny przebieg choroby.
Onkogeny kodują białka stymulujące proliferację komórek. Dla większości guzów nowotworowych można zidentyfikować onkogen stanowiący podstawową zmianę genetyczną, która jest główną siłą napędzającą niekontrolowaną proliferację komórek.
