Kleszczowe zapalenie mózgu – diagnostyka i postępowanie
prof. dr hab. n. med. Anna Moniuszko-Malinowska
Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. n. med. Anna Moniuszko-Malinowska
Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
ul. Żurawia 14, blok D, 15-540 Białystok
e-mail: annamoniuszko@op.pl
- Obszary endemicznego występowania kleszczowego zapalenia mózgu (KZM)
- Kryteria stosowane w rozpoznawaniu zakażenia wirusem KZM i badania wykorzystywane w procesie diagnostycznym
- Charakterystyka przebiegu poszczególnych typów KZM, metody leczenia i prewencji
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest wywoływane przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu należący do rodziny Flaviviridae, rodzaju Flavivirus. Dojrzały wirion wirusa KZM ma kształt sferyczny z osłonką lipidową, w której są zakotwiczone dwa białka wirusowe E i M. Niedojrzała forma wirionu zawiera prekursorowe białko PrM pełniące funkcję białka opiekuńczego. Rdzeń wirusa stanowi nukleokapsyd utworzony przez białko C połączone z genomem wirusa. Genom w postaci jednoniciowego RNA o dodatniej polarności koduje trzy białka strukturalne (C, PrM, E) i siedem niestrukturalnych (NS1, NS2A/B, NS3, NS4A/B, NS5). Oba końce genomowego RNA są flankowane przez regiony niekodujące (UTR – un-translated region), między nimi znajduje się pojedyncza otwarta ramka odczytu (ORF – open reading frame) kodująca pojedynczą poliproteinę, z której poprzez proteolityczne cięcia powstają funkcjonalne białka wirusa. Interakcja wirusa KZM z komórką zachodzi poprzez oddziaływanie glikoproteiny E wirusa z receptorami. Po wejściu wirusa do komórki na drodze endocytozy następuje fuzja osłonki wirusa z błoną endosomalną i odpłaszczenie genomu wirusowego. Translacja, replikacja i składanie wirionów potomnych zachodzą w obrębie błon retikulum. Wirus uwalniany jest z komórki na drodze egzocytozy1.
Główną drogą zakażenia człowieka wirusem KZM jest pokłucie przez zakażone kleszcze Ixodes ricinus (w Europie) i Ixodes persulcatus (w Rosji). Ponadto około 1% wszystkich przypadków KZM jest powodowane przez spożycie niepasteryzowanego mleka (koziego, owczego i krowiego) oraz mlecznych produktów zawierających wirusa2. Ta droga transmisji jest obserwowana głównie w Europie Wschodniej i na Bałkanach, niemniej małe ogniska KZM przenoszonego przez żywność odnotowano również w Europie Środkowej i Zachodniej oraz w Rosji. Opisano ponadto pojedyncze przypadki zakażenia wirusem KZM po przeszczepieniu narządów miąższowych.
Zapadalność na KZM w poszczególnych krajach Europy jest raportowana przez European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Obecnie choroba jest endemiczna w 27 krajach Europy oraz w 4 krajach azjatyckich3. W Europie rocznie rejestruje się kilka tysięcy zachorowań spowodowanych wirusem KZM (tab. 1). Obszary endemiczne rozciągają się od północno-wschodniej Francji poprzez Szwajcarię, Austrię do krajów bałkańskich na południu, od krajów skandynawskich do środkowej Rosji na północy.
Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:
Kryteria4
Każda osoba, u której występują objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zapalenie mózgu i rdzenia, [...]
Przebieg zakażenia
Okres inkubacji KZM po pokłuciu przez kleszcze wynosi od 2 do 28 dni, najczęściej od 7 do 14 dni. Krótszy okres [...]
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Pacjenci z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych zgłaszają: bóle głowy, nudności, wymioty, zawroty głowy, ból oka, światłowstręt i sztywność karku. Przedmiotowo obserwuje się zespół objawów [...]
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu obserwuje się u około 20% dorosłych osób zakażonych wirusem KZM z objawami neurologicznymi. Jest to cięższa postać kliniczna niż [...]
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i rdzenia kręgowego
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i rdzenia (podobne do polio) może przebiegać z niedowładem kończyn górnych i dolnych (częściej górnych niż dolnych), czasami może dojść [...]
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych
Postać z zajęciem korzeni nerwowych KZM jest stosunkowo rzadka (do 3% KZM w Rosji). Nie wszyscy lekarze klasyfikują zapalenie wielokorzeniowe jako oddzielną postać [...]
Choroba przewlekła (postępująca)
Wielu pacjentów z neurologicznymi postaciami KZM zdrowieje, jednak niektórzy wykazują oznaki ciągłej choroby, co jest opisane jako przewlekłe KZM. Postać przewlekła jest [...]
Postać krwotoczna
W ciągu ostatnich kilku lat odnotowano sporadyczne przypadki krwotocznego KZM w azjatyckiej części Rosji. Warty podkreślenia jest fakt, że w tej części świata [...]
Zespół post-KZM
Chociaż większość pacjentów szybko wraca do zdrowia po chorobie, niektórzy wymagają dalszego leczenia neurologicznego i psychiatrycznego ze względu na utrzymujące się objawy. [...]
Patogeneza
Patogeneza różnych objawów klinicznych i rozwoju następstw w KZM nie została dotychczas w pełni poznana. Wirusy neurotropowe mogą wywoływać znaczną dysfunkcję neuronów i degenerację określonych [...]
Predyspozycje i czynniki ryzyka
Wiek, choroby współistniejące, immunosupresja, objawy neurologiczne i niskie miano przeciwciał w klasie IgM w płynie mózgowo-rdzeniowym są czynnikami ryzyka ciężkich postaci KZM. Również jednofazowy [...]
Diagnostyka
Podstawowym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce KZM jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym stwierdza się umiarkowaną cytozę (mediana 60/μl, zakres 5-1200/μl) i najczęściej miernie podwyższone [...]
Leczenie
Nie jest znane leczenie przyczynowe KZM. Stosuje się leczenie objawowe. Istnieje kilka głównych i konkretnych objawów, które muszą być kontrolowane podczas ostrej [...]
Szczepienia
Zgodnie z aktualną wiedzą szczepienie przeciwko KZM jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania tej chorobie. Udowodniono, że skuteczność rzeczywista szczepienia w pełnym zalecanym schemacie wynosi [...]
Podsumowanie
Kleszczowe zapalenie mózgu powinno być uwzględniane w diagnostyce różnicowej zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych u każdego chorego, który w ciągu ostatniego miesiąca przebywał na terenie endemicznego [...]
