Badanie gazometryczne jest często niezbędnym elementem w ocenie pacjenta, u którego doszło do nagłego pogorszenia stanu zdrowia. Wskazań do wykonania gazometrii jest wiele – od zatruć różnymi substancjami przez duszność, sinicę bądź zaostrzenia chorób przewlekłych, takich jak niewydolność nerek lub przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), zdekompensowana cukrzyca aż po wstrząs i nagłe zatrzymanie krążenia. W niniejszym artykule staramy się przybliżyć samo badanie oraz możliwie uprościć jego interpretację.

Fizjologia

Za utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie człowieka odpowiadają przede wszystkim płuca oraz nerki. Płuca poprzez wymianę gazową usuwają z krwi dwutlenek węgla (CO₂), co prowadzi do zmniejszenia stężenia kwasu węglowego we krwi. Nerki natomiast mogą wydalać do moczu protony wodorowe oraz resorbować i wytwarzać aniony wodorowęglanowe. Można więc powiedzieć, że płuca odpowiadają głównie za regulację „kwasową”, a nerki za regulację „zasadową” pH. Poza tym istotną rolę odgrywają układy buforowe złożone z pary kwasu i zasady, które działają na zasadzie przesuwania równowagi w stronę substratów lub produktów w zależności od ich stężenia. Klasycznym przykładem jest bufor wodorowęglanowy, którego równanie można przedstawić następująco:

CO₂ + H₂O ↔ H₂CO₃ ↔ H⁺ + HCO₃^–

Na skutek przemian metabolicznych w komórkach wytwarza się dwutlenek węgla, który łącząc się z wodą, tworzy słaby kwas węglowy (IV). Podlega on dysocjacji w osoczu na anion wodorowęglanowy oraz proton wodorowy.

Kiedy w organizmie spada pH, wzrasta stężenie jonów wodorowych, które są produktami reakcji, co przesuwa jej równowagę w stronę substratów. W takiej sytuacji jon wodorowy łączy się z anionem wodorowęglanowym, tworząc nietrwały kwas węglowy, który szybko ulega rozpadowi do wody i dwutlenku węgla. Powstały dwutlenek węgla dzięki dużemu gradientowi stężeń jest następnie szybko usuwany w płucach do powietrza atmosferycznego.

Kompensacja nerkowa a płucna

Nerki i płuca, mimo że odpowiadają za równowagę kwasowo-zasadową, różnią się dynamiką pracy (tab. 1). Jeżeli zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej porównamy do pożaru, to płuca będą gaśnicą – działającą szybko, skutecznie, ale krótkotrwale, i nie ugasimy nią pożaru kamienicy (dużych zaburzeń). Nerki są strażą pożarną, która musi dojechać na miejsce pożaru, rozłożyć wszelkie instrumenty potrzebne do walki z ogniem. Działają więc wolniej, ale znacznie dłużej i są w stanie zwalczyć ciężkie zaburzenia.