dr hab. n. med. prof. UM Krzysztof Tomasiewicz

Wprowadzenie powszechnych programów szczepień u dzieci w drugiej połowie XX w. było jednym z najskuteczniejszych działań polityki zdrowia publicznego w historii ludzkości. Doprowadziło do eliminacji (eradykacji – ospa prawdziwa, lub praktycznej eliminacji – polio) lub skutecznej kontroli kilku przerażających chorób z przeszłości. W przypadku wielu chorób uzyskano spadek liczby nowych zachorowań w skali populacyjnej z jedynie pojedynczymi zachorowaniami w grupie dzieci i młodzieży, czego najlepszym przykładem jest wirusowe zapalenie wątroby typu B. Jednak mimo dostępności w wielu krajach skutecznych szczepień w ostatniej dekadzie w Europie obserwowano epidemie odry, świnki, różyczki, krztuśca i wirusowego zapalenia wątroby typu A. W tych epidemiach młodzi dorośli byli nieproporcjonalnie częściej zakażeni niż osoby starsze, notowano tysiące zgłoszeń zachorowań i dziesiątki ofiar śmiertelnych. Przyczyny takiej sytuacji są dosyć złożone, ale jedną z ważniejszych były luki w polityce szczepień z narastającym problemem ruchów antyszczepionkowych. World Health Organization uznała problemy w zakresie realizacji programów szczepień za jedno z najważniejszych zagrożeń dla zdrowia na świecie w 2019 r. Sytuację dodatkowo komplikuje duży napływ migrantów i uchodźców, głównie z krajów, gdzie realizacja szczepień jest daleka od doskonałości.

Współczesna polityka zdrowia publicznego dotycząca szczepionek opiera się na przejściu od „szczepień pediatrycznych” do „programów szczepień dla wszystkich grup wiekowych i wszystkich grup”. Szczepienia dorosłych mają oczywiście mocne uzasadnienie. Po pierwsze, zapewniają dodatkową ochronę przed osłabieniem odporności na dane zakażenie, do którego dochodzi po szczepieniu podstawowym, a nawet po naturalnym zakażeniu (tu dobrym przykładem jest krztusiec lub odra). Po drugie, szczepienia wykonywane w wieku dorosłym (np. przeciw odrze, ospie wietrznej, zapaleniu wątroby typu A) pozwalają zapobiegać zwiększonej śmiertelności lub ciężkiemu przebiegowi wielu chorób. Po trzecie, są konieczne ze względu na związane z wiekiem osłabienie skuteczności reaktywności układu odpornościowego u osób starszych. I po czwarte, redukują ryzyko wynikające z chorób współistniejących związanych ze starzeniem się, w przebiegu których infekcja może być niekorzystnym czynnikiem rokowniczym w kwestii powrotu do zdrowia lub nawet przeżycia. Zwiększenie średniej długości życia w Europie sprawia, że osoby starsze stanowią znaczną część populacji wielu krajów. Ma to również aspekt ekonomiczny, gdyż osoby te wymagają działania ze strony systemu opieki zdrowotnej. W 2019 r. osoby w wieku 65 lat stanowiły około 20% populacji europejskiej, a szacuje się, że do 2050 r. odsetek ten wzrośnie do około 30%.

Podczas gdy wszystkie kraje europejskie wdrażają rutynowe programy szczepień dla dzieci, od dziesięcioleci istnieją luki w programach szczepień dla dorosłych. Przegląd programów szczepień w 2010 r. wykazał, że tylko 12 z 31 krajów rozwiniętych (38,7%) miało kompleksowe harmonogramy szczepień dla dorosłych, które jednak znacznie różniły się pod względem liczby szczepionek lub samych szczepionek. Podobny przegląd dokonany w 2019 r. wykazał, że w 17 spośród 42 krajów europejskich wprowadzono programy szczepień dla dorosłych, oczywiście tylko w zakresie niektórych szczepień. Najczęściej te programy obejmowały: grypę (42 kraje), tężec (31), błonicę (30), pneumokoki (29) i WZW B (20). Jedynie w 14 krajach wprowadzono szczepienia przeciwko meningokokom i HPV.

Problem szczepień wśród osób dorosłych wymaga zatem intensywnych działań, zarówno edukacyjnych, jak też rozwiązań systemowych. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że oprócz korzyści indywidualnych dla poszczególnych pacjentów również w kontekście społecznym i ekonomicznym profilaktyka swoista po prostu wszystkim się opłaci. W monografii zespół czołowych polskich ekspertów z zakresu chorób zakaźnych przybliżył Państwu najważniejsze fakty dotyczące najistotniejszych szczepień i jednostek chorobowych, przed którymi te szczepienia chronią. Mamy nadzieję, że monografia ta przyczyni się do popularyzacji szczepień, tak aby przygoda naszych rodaków ze szczepionkami nie kończyła się w 19 r.ż. wraz z zakończeniem realizacji kalendarza szczepień. Idealnie byłoby, gdyby problem ten został zauważony przez osoby odpowiedzialne za politykę zdrowotną. W dobie zagrożenia nowymi lub zmienionymi opornymi patogenami korzystajmy z dobrodziejstwa możliwości zapobiegania chorobom dobrze znanym.