dr n. med. Henryka Mięgoć

prof. dr hab. n. med. Robert Flisiak

Szczepienia ochronne zastosowane przed planowaną podróżą mogą zapobiec również zachorowaniom na choroby występujące w rejonie stałego zamieszkania. Rozpoczęcie szczepień powinno być poprzedzone określeniem wskazań wynikających z celu podróży, ryzyka związanego ze szczepieniem oraz oceną stanu zdrowia osoby kwalifikowanej do immunizacji. W przypadku szczepionek zawierających żywy, atenuowany wirus istnieje szereg przeciwwskazań, takich jak: ciężkie wrodzone i nabyte niedobory odporności, białaczka, chłoniaki, uogólnione choroby nowotworowe, stosowanie leków antymetabolicznych, glikokortykosteroidów w dużych dawkach, radioterapia, stan po przeszczepieniu narządów oraz ciąża (dotyczy niektórych szczepień).

Planowanie szczepień należy rozpocząć najpóźniej 4-6 tygodni przed wyjazdem. Wybór szczepień zależy od:

• celu i charakteru podróży
• rejonu i czasu pobytu
• pory roku
• stanu zdrowia, a zwłaszcza chorób przewlekłych stwierdzanych u wyjeżdżającego.

Szczepienia u osób podróżujących możemy podzielić na: obowiązkowe, rutynowe i zalecane.

Szczepienia obowiązkowe

Obowiązkowe są szczepienia przeciw żółtej gorączce i zakażeniom meningokokowym (grupy A+C, W-135, Y).

Żółta gorączka

Żółta gorączka jest chorobą kwarantannową należącą do gorączek krwotocznych. Wywołuje ją wirus RNA należący do rodziny Togaviridae i rodzaju flavus. Rezerwuarem wirusa jest człowiek, a przenosi go komar z rodzaju Aedes. Choroba szerzy się drogą krwionośną. Występuje endemicznie na podzwrotnikowych obszarach Ameryki Południowej, w Afryce Środkowej i Zachodniej. Według danych Centers for Disease Control and Prevention (CDC) w 2019 r. ryzyko transmisji wirusa żółtej gorączki występowało w 26 państwach Afryki oraz 13 krajach Ameryki Środkowej i Południowej (tab. 1). Szczepienia obowiązkowe przeciw żółtej gorączce są wymagane w 17 krajach Afryki. Mogą być również wymagane w niektórych krajach o niskim ryzyku zachorowania u osób przyjeżdżających z rejonów występowania żółtej gorączki. Szczególnie niebezpieczny w Afryce Zachodniej jest okres od czerwca do października, natomiast w Brazylii od stycznia do marca. Przechorowanie lub zaszczepienie zapewnia uzyskanie trwałej odporności.

Tabela 1. Kraje i rejony zagrożone przenoszeniem wirusa żółtej gorączki

Szczepienia przeciw żółtej gorączce

Szczepionka przeciw żółtej gorączce zawiera żywy, atenuowany wirus żółtej gorączki – szczep 17 D-204 namnażany na zarodkach kurzych. Szczepienie należy wykonać najpóźniej 10 dni przed wyjazdem, podskórnie lub w szczególnych przypadkach domięśniowo. Od 2015 r. World Health Organization (WHO) po analizie odpowiedzi immunologicznej wykonanych szczepień przeciw żółtej gorączce nie zaleca podawania dawek przypominających. Okres ochrony po immunizacji pojedynczą dawką 0,5 ml szczepionki Stamaril wynosi 10 lat, ale może utrzymywać się przez całe życie. Szczepienie przypominające pojedynczą dawką może być wymagane w niektórych indywidualnych przypadkach, gdy wystąpiła niewystarczająca odpowiedź immunologiczna po szczepieniu podstawowym. Może być też wymagane w ramach oficjalnych zaleceń lokalnych władz zdrowotnych jako warunek wjazdu do niektórych krajów. Najbardziej popularne na świecie szczepionki przeciw żółtej gorączce to: Arilvax, Stamaril, Amaril i YF-Vax. Wykonanie szczepienia powinno być odnotowane w międzynarodowym certyfikacie szczepień (International Certificate of Vaccination and Prophylaxis), czyli dokumencie potwierdzającym immunizację lub otrzymanie innej wymaganej profilaktyki przed podróżą.

W przypadku stwierdzenia przeciwwskazań należy wydać zaświadczenie podające powód niewykonania szczepienia. Przeciwwskazaniami do szczepienia są:

• uczulenie na białko jaja kurzego
• poważne objawy niepożądane występujące po innych szczepieniach
• wiek <6 m.ż.
• niedobory immunologiczne
• aktualna immunoterapia.

Szczepienie nie jest również zalecane w czasie ciąży i karmienia piersią. Przeciwwskazania względne dotyczą: osób z gorączką, w wieku >60 r.ż., zakażonych HIV stosujących skuteczną terapię antyretrowirusową, pacjentów z alergią, chorobami grasicy, podczas radioterapii lub przyjmowania leków cytostatycznych. Szczepionka przeciw żółtej gorączce może być podana jednoczasowo z innymi szczepionkami.

Łagodne objawy niepożądane występują 5-10 dnia po immunizacji u 10-25% szczepionych pod postacią bólów mięśniowych i gorączki. U 1% szczepionych obserwuje się rumień, pokrzywkę lub duszność. Wstrząs anafilaktyczny występuje rzadko. U bardzo małych dzieci 4-23 dnia po szczepieniu może wystąpić zapalenie mózgu. Do poważnych odczynów poszczepiennych u dorosłych należy choroba neurotropowa (YEL-AND – yellow fever vaccine associated neurotropic disease) oraz choroba wiscerotropowa (YEL-AVD – yellow fever vaccine associated viscerotropic disease).