Klasyfikacje zaburzeń chodu

Chód jest złożoną funkcją ruchową, która wymaga integracji mechanizmów lokomocji, równowagi, kontroli motorycznej i różnych funkcji układu mięśniowo-szkieletowego. Ważną rolę w kontroli prawidłowej postawy i fizjologicznego chodu odgrywają następujące układy i struktury układu nerwowego: układ proprioceptywny, przedsionkowy i wzrokowy, rdzeń kręgowy (który jest generatorem lokomocji odpowiedzialnym za rytmikę chodu), pień mózgu (odpowiadający za mechanizmy kontrolujące postawę i lokomocję), jądra podstawy, móżdżek i kora mózgowa. Podstawę prawidłowego chodu stanowi równowaga (equilibrium), tj. zdolność do przyjmowania pozycji pionowej i utrzymania równowagi w tej pozycji oraz lokomocja, czyli umiejętność rozpoczęcia i kontynuacji rytmicznego chodu.^1,2 Zaburzenia chodu zależą od wielu czynników, takich jak: wiek, zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym, wzrokowym, proprioceptywnym, przedsionkowym, współistniejące procesy zwyrodnieniowe i niedokrwienne ośrodkowego układu nerwowego. U 15% osób po 60 roku życia stwierdza się zaburzenia chodu, które są główną przyczyną ich niesprawności.³ W domach opieki społecznej 40-50% osób ma trudności z chodem i doświadcza upadków,^4,5 a co najmniej połowa osób w podeszłym wieku ogranicza swoją aktywność z obawy przed upadkami.⁶ Tinetti w populacji osób starszych opisuje przyczyny upadków, do których zalicza: czynniki zewnętrzne związane z otaczającym środowiskiem (30-50%), zaburzenia chodu i równowagi (10-25%), zawroty głowy (5-20%), niedociśnienie ortostatyczne, omdlenia, napady padania, osłabienie wzroku, pogorszenie sprawności umysłowej oraz zażywanie leków powodujących hipotonię ortostatyczną i leków przeciwdepresyjnych.⁴

W przeszłości wielu autorów podejmowało się klasyfikacji zaburzeń chodu. W 1892 roku Bruns po raz pierwszy użył terminu ataksja czołowa, opisując nasilone zaburzenia równowagi na skutek masywnych zmian w płacie czołowym,⁷ a w 1901 roku Petren opisał pacjentów, u których zaobserwował dreptanie przy rozpoczęciu chodu (start hesitation), zamrożenie (freezing) i trudności z obracaniem ciała.⁸ Von Malaise w 1910 roku określił wzorzec chodu marche à petit pas u chorych ze zmianami w płatach czołowych.⁹

Nutt w 1993 roku zaproponował klasyfikację zaburzeń chodu,¹ opartą o poziom ewentualnego uszkodzenia lub zaburzenia funkcji układu nerwowego:

1. Poziom dolny (lowest level) związany jest ze zmianami w układzie szkieletowo-mięśniowym lub ze zmianami w zakresie narządów zmysłu i czucia:
   • chód w zapaleniu stawów
   • chód miopatyczny
   • chód neuropatyczny
   • chód ataktyczny (wzrokowy, przedsionkowy, czuciowy)
2. Poziom średni (middle level):
   • chód z niedowładem połowiczym
   • chód paraplegiczny
   • chód móżdżkowy
   • chód parkinsonowski
   • chód pląsawiczy
   • chód dystoniczny
3. Poziom wysoki (highest level):
   • chód ostrożny (cautious) charakteryzujący się prawidłową lub nieznacznie poszerzoną podstawą, skróceniem cyklu, wolniejszym chodzeniem, trudnościami ze zwrotami (en bloc); nie występują tu trudności z rozpoczynaniem chodu, zastyganiem, dreptaniem, ale zauważalne są niewielkie zaburzenia równowagi przy teście odruchów postawnych oraz trudności w staniu na jednej nodze, a większość osób jest świadoma możliwych zaburzeń równowagi
   • podkorowe zaburzenia równowagi: u pacjentów brak jest odruchów postawnych i występują upadki do tyłu, możliwe jest zachowanie kierunku i rytmu (choroby naczyń, zwłascza liczne zawały lakunarne i choroby zwyrodnieniowe, np. postępujące porażenie nadjądrowe [progressive supranuclear palsy, PSP])
   • czołowe zaburzenia równowagi charakteryzują się brakiem synergii między równowagą a lokomocją; pacjenci nie potrafią wstać, a nawet siedzieć bez pomocy, nie potrafią chodzić
   • izolowane zaburzenia rozpoczęcia chodu charakteryzują się trudnościami w rozpoczęciu chodu (start hesitation), zmianą kierunku i zastyganiem (apraksja, parkinsonizm)
   • chód czołowy charakteryzuje się skróceniem cyklu, poszerzoną podstawą, zamrożeniami, brakiem równowagi i apraksją kończyn dolnych^1,10