W Polsce w ostatnich latach notuje się kilkanaście przypadków gruźlicy ośrodkowego układu nerwowego (OUN) rocznie. Może ona przybierać różne postacie, a najczęstszymi są gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) oraz gruźliczaki. Opóźnione lub niewłaściwe leczenie gruźlicy OUN skutkuje poważnymi powikłaniami: ubytkami neurologicznymi, wodogłowiem, uszkodzeniem nerwów czaszkowych, padaczką lub zaburzeniami intelektualnymi. Natomiast odpowiednio wczesne rozpoznanie i włączenie stosownego leczenia istotnie wpływają na rokowanie i zwykle prowadzą do pełnego ustąpienia objawów.

Wprowadzenie

Pomimo postępów w diagnostyce i leczeniu gruźlica nadal jest znaczącym problemem zdrowotnym w skali światowej. Świadczy o tym fakt, że ok. 70% populacji światowej miało kontakt z prątkami gruźlicy, a ok. 30% jest nimi zakażone. Jako że przebieg zakażenia zależy od wielu czynników (w tym statusu immunologicznego), jedynie u 10% jest to infekcja objawowa. Najczęściej, w ponad 90% przypadków, gruźlica dotyczy płuc, ale często zajmuje inne narządy i układy.^1,2 Powikłania neurologiczne, zaliczane do najcięższych postaci gruźlicy pozapłucnej, występują u 1-3% zakażonych.³

Gruźlica OUN

Gruźlica OUN powstaje w wyniku zakażenia prątkami Mycobacterium tuberculosis na drodze rozsiewu hematogennego z ognisk gruźliczych, najczęściej z płuc, rzadziej z układu kostnego lub moczowo-płciowego. Rzadko do zajęcia OUN dochodzi także przez ciągłość i szerzenie się procesu zapalnego z ognisk w obrębie głowy, np. u chorych z zapaleniem kości skroniowej i ucha środkowego lub struktur kręgosłupa.^4,5

Zajęcie OUN występuje u 2-5% chorych na gruźlicę, u osób z zespołem nabytego niedoboru odporności (AIDS – acquired immunodeficiency syndrome) odsetek ten wzrasta nawet do 10-15%. W krajach o wysokiej zapadalności gruźlicze ZOMR występuje głównie u dzieci, zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy po zakażeniu pierwotnym. W regionach o niskiej zapadalności gruźlica OUN dotyczy przede wszystkim dorosłych i choć może być następstwem zakażenia pierwotnego, zwykle rozwija się w wyniku reaktywacji ogniska pozostającego przez długi czas w uśpieniu. W Polsce w ostatnich latach notuje się kilkanaście przypadków gruźlicy OUN rocznie. Odstęp między rozsiewem krwiopochodnym a zajęciem OUN jest różny: wynosi od kilku tygodni do wielu lat. Choroba ma szybki przebieg u małych dzieci lub u dorosłych z obniżeniem odporności.⁶

Gruźlica OUN może przybierać różne formy i obejmuje zarówno zmiany pozaosiowe (przymózgowe), jak i wewnątrzmózgowe.7 Najczęstsze postacie to gruźlicze ZOMR oraz gruźliczaki. Rzadziej w przebiegu gruźlicy występują typowe ropnie. Sporadycznie opisy...