Udar jest najczęstszą po chorobach serca i nowotworach przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych. Szacuje się, że w Polsce każdego roku zachoruje aż 60 000 osób.

1. Co to jest udar?

Udar to zaburzenie neurologiczne spowodowane nagłym zakłóceniem dopływu krwi do mózgu. Aby mózg działał prawidłowo, potrzebne są mu substancje dostarczane przez krew (np. tlen czy glukoza). Jeśli zatem krew nie dociera do niego w odpowiedniej ilości, mózg nie jest właściwie odżywiony i ulega uszkodzeniu. Każdy udar stanowi stan zagrożenia życia. Jest często przyczyną zgonów oraz niepełnosprawności i braku samodzielności u osób dorosłych. Narząd ten jest bardzo wrażliwy na brak składników odżywczych, dlatego pierwsze objawy pojawiają się bardzo szybko. Najczęstsze objawy udaru to:

- nagłe osłabienie siły jednej kończyny lub kończyn po tej samej stronie (80% przypadków)

- nagłe zaburzenia czucia po jednej stronie ciała

- nagła asymetria twarzy (opadanie kącika ust, niesymetryczny uśmiech)

- nagłe zaburzenia mowy (trudność w wypowiadaniu słów lub ich rozumieniu)

- nagłe zaburzenia widzenia (zaniewidzenie w jednym oku, podwójne widzenie)

- nagłe zawroty głowy z zaburzeniami równowagi i koordynacją ruchów, niepewnym chodem

- nagły bardzo silny ból głowy (pierwszy w życiu tak silny), często z nudnościami i wymiotami

- nagłe zaburzenia świadomości.

Jeśli powyższe objawy wystąpią, ale wycofają się całkowicie przed upływem 24 h, najczęściej w ciągu kilku minut, wówczas mówimy o przemijającym niedokrwieniu mózgu. Sytuacja taka zdarza się wówczas, gdy pewna część mózgu jest tylko chwilowo niedokrwiona. To znak ostrzegawczy, ponieważ przemijające niedokrwienie mózgu poprzedza jedną trzecią udarów. Należy zatem niezwłocznie udać się do szpitala.

2. Przyczyny udaru

Zdecydowana większość – aż 80% wszystkich udarów – to udary niedokrwienne. Są one spowodowane zamknięciem naczynia, które doprowadza krew do mózgu. Najczęstsze przyczyny niedrożności to:

- choroby serca, szczególnie migotanie przedsionków: wówczas serce bije niemiarowo, a w jego jamach mogą powstawać skrzepliny. Gdy skrzeplina wypłynie z serca do naczynia, może trafić do mózgu i wywołać udar

- miażdżyca naczyń krwionośnych: wówczas blaszki miażdżycowe powodują stwardnienie i zwężenie ścian naczyń, co również ułatwia powstawanie zakrzepu, a dodatkowo utrudnia lub całkowicie uniemożliwia przepływ krwi do mózgu

- nadciśnienie tętnicze i cukrzyca, czyli choroby które powodują uszkodzenia małych tętniczek: wówczas zniszczone, stwardniałe lub zamknięte małe naczynia niedoprowadzają krwi do mózgu.

Około 15% udarów to tzw. udary krwotoczne, wynikające z pęknięcia naczynia i wylania się krwi do mózgu. Objawy są zwykle bardziej nasilone niż w udarach niedokrwiennych, częściej też dochodzi do zaburzeń świadomości. Najistotniejszym czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze, stwierdzane aż u 70-80% pacjentów z krwotokiem mózgowym.