Termin „terapia daremna” odnosi się do zaczerpniętej z anglosaskiego dyskursu etycznego i medycznego koncepcji, która została wypracowana w celu ewaluacji prowadzonego lub możliwego do zastosowania leczenia pod kątem jego skuteczności terapeutycznej. Służy ona podjęciu decyzji o wdrożeniu konkretnej interwencji medycznej lub odstąpieniu od niej. Kategoria terapii daremnej jest interpretowana niejednolicie i wykazuje wiele podobieństw z koncepcją terapii uporczywej. Sformułowanie „terapia daremna” wzbogaca siatkę pojęć i rozróżnień (obok np. środków nadzwyczajnych, proporcjonalnych) przydatnych w rozstrzygnięciach dotyczących włączania leczenia lub rezygnacji z niego w sytuacjach niejednoznacznych dla pacjenta lub personelu medycznego.

Wprowadzenie

Koncepcja terapii daremnej (medical futility) ma stosunkowo krótką historię. Jej początki sięgają lat 80. ubiegłego stulecia, kiedy to pojawiła się w amerykańskim dyskursie etycznym, medycznym i prawnym; było to mniej więcej dekadę po wypracowaniu na kontynencie europejskim pojęcia terapii uporczywej (najprawdopodobniej pierwotnie w środowisku frankofońskim jako acharnement thérapeutique¹). Terminy te wykazują wiele podobieństw, aczkolwiek dotyczą odmiennych aspektów interwencji medycznych. Aby zilustrować ideę terapii daremnej, jej zwolennicy odwołują się do dwóch obrazów pochodzących z mitologii greckiej. Bohaterkami pierwszego są córki Danaosa, które z polecenia ojca zabiły swoich mężów. Za karę zostały zesłane do Tartaru, gdzie dziurawymi dzbanami muszą napełnić beczkę wodą – oczywiście ich działanie jest daremne. Podobnie Syzyf jest mitologicznym uosobieniem nieustannie powtarzanego trudu, który nie przynosi oczekiwanych rezultatów.^2,3

Oblicza daremności

Koncepcja terapii daremnej nie jest jednorodna, ma różne warianty w zależności od priorytetów, jakie traktujący o niej autorzy przypisują interwencjom medycznym. Za terapię daremną zostanie uznana interwencja medyczna:

• która nie może przedłużyć życia pacjenta⁴
• która będzie nieefektywna⁵ bądź z medycznych względów niewłaściwa⁶
• która przyniesie pacjentowi szkodę⁷ lub po której nie można oczekiwać pożądanych fizjologicznych zmian⁸
• która najprawdopodobniej nie przyniesie właściwych rezultatów i jest bardzo kosztowna⁹
• która nie zdoła polepszyć, utrzymać ani odzyskać zadowalającej kondycji życiowej^10,11
• albo która nie daje szans na przeżycie dłuższego okresu.¹²

Według pochodzącej z 2014 r. rodzimej definicji, zaproponowanej w postępowaniu na oddziałach intensywnej terapii, terapia daremna to „podtrzymywanie czynności narządów nieprzynoszące korzyści dla pacjenta”.13