Naprzemienna hemiplegia dziecięca to choroba spowodowana mutacjami w genie ATP1A3 (u ok. 75% chorych). Ma zróżnicowany obraz kliniczny: w jej przebiegu obserwuje się napadowe niedowłady połowicze lub czterokończynowe, a także ruchy mimowolne, upośledzenie umysłowe i padaczkę. To zróżnicowanie oraz rzadkość występowania choroby powodują problemy z diagnostyką i rozpoznaniem.

Wprowadzenie

Naprzemienna hemiplegia dziecięca (AHC – alternating hemiplegia of childhood) jest bardzo rzadką chorobą; częstość jej występowania szacuje się na ok. 1/1 mln.^1,2 Najbardziej charakterystyczne w obrazie klinicznym są napadowe naprzemienne niedowłady połowicze lub czterokończynowe. Jednak również w okresie między epizodami niedowładów można stwierdzić w badaniu neurologicznym różnorodne ruchy mimowolne o typie choreoatetotycznym, pląsawiczym czy dystonie. Często występuje upośledzenie umysłowe różnego stopnia, u ok. 50% pacjentów rozpoznaje się padaczkę.^3,4 Podstawowym kryterium rozpoznania jest pojawienie się objawów przed 18 m.ż.¹

AHC została po raz pierwszy opisana w 1971 r. przez Verreta i Steele’a.⁵ Jej podłoże genetyczne nie było znane do 2012 r., kiedy to udało się zidentyfikować gen ATP1A3, odpowiedzialny za chorobę u większości osób z AHC.^6,7

Podłoże genetyczne

Gen ATP1A3 jest zlokalizowany na chromosomie 19 i koduje typ 3 podjednostki α ATP-azy, która bierze udział w transporcie jonów sodu i potasu.^6,7 Ten typ podjednostki ATP-azy ulega ekspresji w korze mózgu, jądrach podstawy, wzgórzach, hipokampie oraz móżdżku.⁸ Mutacje powodujące AHC są zlokalizowane w pobliżu lub na jednej z 10 transbłonowych membran podjednostki α i powodują obniżenie aktywności ATP-azy.^6,7 Mutacje zwykle powstają de novo, ale obserwowano również przypadki dziedziczone autosomalnie dominująco.^6,7 Dotychczas wykryto ok. 34 różnych mutacji w genie ATP1A3 odpowiedzialnych za chorobę.³

Dwie najczęściej identyfikowane mutacje u pacjentów z AHC to D801N i E815K. Mutacja E815K powoduje najcięższy fenotyp choroby. Często oprócz napadów niedowładów połowiczych i czterokończynowych występują padaczka lekooporna oraz stany padaczkowe. Do pierwszego napadu padaczkowego dochodzi w pierwszych dobach po urodzeniu. Częściej w tej grupie pacjentów obecne są niedowłady oraz upośledzenie umysłowe. W przypadku pacjentów z mutacją D801N niedowłady występują w późniejszym wieku, są rzadsze, często obserwuje się zaburzenia zachowania.^3,7,9

Okazało się, że mutacje w genie ATP1A3 powodują również inne choroby, jak: zespół dystonia-parkinsonizm o nagłym początku (RDP – rapid-onset dystonia-parkinsonism), zespół CAPOS (cerebellar ataxia, areflexia, pes cavus, optic atrophy and sensorine...