Wariant czołowy choroby Alzheimera – obraz kliniczny i diagnostyka różnicowa

dr hab. n. o zdr. Emilia J. Sitek1,2
dr n. med. Bogna Brockhuis3

1Oddział Neurologiczny i Udarowy Szpitala Specjalistycznego św. Wojciecha, Copernicus Podmiot Leczniczy Sp. z o.o., Gdańsk

2Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk

3Zakład Medycyny Nuklearnej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Gdański Uniwersytet Medyczny

Adres do korespondencji: dr hab. n. o zdr. Emilia J. Sitek, Copernicus Podmiot Leczniczy Sp. z o.o., Szpital św. Wojciecha, Oddział Neurologiczny i Udarowy, al. Jana Pawła II 50, 80-462 Gdańsk; e-mail: emiliasitek@gumed.edu.pl

Profil zaburzeń w wariancie czołowym choroby Alzheimera jest bardzo bliski wariantowi behawioralnemu otępienia czołowo-skroniowego, dlatego różnicowanie tego wariantu znaczące największe wyzwanie dla klinicystów. W artykule przedstawiono praktyczne wskazówki ułatwiające diagnostykę różnicową.

Wprowadzenie

Wariant czołowy choroby Alzheimera (fvAD – frontal variant of Alzheimer’s disease), zwany też wariantem wykonawczym i/lub behawioralnym (behavioural/dysexecutive variant of AD), charakteryzuje się przewagą deficytów wykonawczych i/lub zaburzeń zachowania, którym towarzyszą zaburzenia pamięci, tak jak w klasycznej postaci AD. Z uwagi na profil zaburzeń, który jest bardzo bliski wariantowi behawioralnemu otępienia czołowo-skroniowego (bvFTD – behavioural variant of frontotemporal dementia), różnicowanie tego wariantu stanowi największe wyzwanie dla klinicystów.1

fvAD a inne warianty choroby Alzheimera

Klasyczna postać choroby Alzheimera (AD – Alzheimer’s disease) to odmiana o późnym początku (loAD – late-onset AD), tj. choroba, której objawy ujawniają się po 65 r.ż., w odróżnieniu od postaci o wczesnym początku (eoAD – early-onset AD), z klinicznym początkiem choroby przed 65 r.ż. Poza tym wyróżnia się najczęstszą sporadyczną odmianę choroby i bardzo rzadką postać rodzinną (FAD – familial AD), związaną z obecnością mutacji sprawczej. Zgodnie z najpopularniejszym podziałem neuropatologicznym poza pacjentami z AD z typowym rozkładem splątków neurofibrylarnych w mózgowiu (75%) można wyodrębnić chorych z zachowanymi strukturami hipokampu (hippocampal sparing; 11%) oraz z przewagą zmian w układzie limbicznym (limbic predominant; 14%). Oznacza to, że atypowy rozkład zmian neuropatologicznych obserwuje się u ok. 25% osób z AD.2

W piśmiennictwie można znaleźć dwa główne podejścia do wyodrębniania fvAD: neuropatologiczne/biomarkerowe oraz objawowe. Johnson i wsp.3 w klasycznej pracy opisującej charakterystykę neuropatologiczną i neuropsychologiczną 3 pacjentów z fvAD stwierdzili 10-krotnie więcej splątków neurofibrylarnych w korze czołowej tych chorych niż u pacjentów z klasyczną postacią AD w tej samej okolicy. Co ciekawe, nasilenie tych samych zmian neuropatologicznych w okolicy śródwęchowej, skroniowej i ciemieniowej nie różnicowało mózgów osób z fvAD i mózgów osób z klasyczną AD. W nowszym badaniu między osobami z fvAD i chorymi z klasyczną postacią AD różnicę stanowił niższy proporcjonalny wskaźnik gęstości neuronalnej w okolicy czołowej względem okolicy potylicznej.4 W jednym z badań grupę z fvAD wyodrębniono na podstawie przedniego (czołowego) wzorca hipoperfuzji w badaniu tomografii emisyjnej pojedynczego fotonu (SPECT – single photon emission computed tomography).5

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

fvAD a inne warianty choroby Alzheimera

Klasyczna postać choroby Alzheimera (AD – Alzheimer’s disease) to odmiana o późnym początku (loAD – late-onset AD), tj. choroba, której objawy [...]

Charakterystyka neurologiczna fvAD

U pacjentów z fvAD stosunkowo często występują objawy neurologiczne, takie jak:

Czynniki ryzyka i przebieg kliniczny fvAD

U osób z fvAD rzadziej niż w typowej AD stwierdza się obecność polimorfizmu APOEε4.9,13 Ponieważ deficyty wykonawcze często występują w przypadku [...]

Badania biomarkerowe w diagnostyce różnicowej

U osób z AD z wykonawczym profilem objawów, podobnie jak w bvFTD, stwierdza się obustronny zanik kory nadoczodołowej i przedczołowej bocznej [...]

Badanie neuropsychologiczne

Pacjenci z fvAD w badaniu Johnson i wsp.3 osiągnęli niższe wyniki od chorych z klasyczną postacią AD w testach takich jak: [...]

Trudności diagnostyczne

Wśród pacjentów z fvAD z przewagą zaburzeń zachowania ponad 50% przypadków spełnia kryteria rozpoznania możliwego bvFTD9 zgodnie z najnowszymi kryteriami (tab. [...]

Leczenie

Nie opracowano dotychczas specyficznych zaleceń terapeutycznych dla fvAD. W leczeniu chorych z fvAD stosuje się farmakoterapię inhibitorami acetylocholinoesterazy jak w klasycznej [...]

Do góry