Najczęstszą przyczyną otępienia u osób w starszym wieku jest choroba Alzheimera. Częstość jej występowania zwiększa się, co jest konsekwencją wydłużenia życia i starzenia się społeczeństwa. Prognozy demograficzne wskazują, że tendencja ta będzie się utrzymywać. Szacuje się, że w Polsce na chorobę Alzheimera choruje ponad 300 000 osób.

1. Jak rozwija się choroba Alzheimera?

Choroba Alzheimera należy do chorób neurodegeneracyjnych, w których dochodzi do stopniowego, postępującego obumierania komórek nerwowych (neuronów). Dokładna patogeneza choroby pozostaje nieznana, jednak wiele wskazuje na to, że jej przyczyną jest odkładanie się w mózgu nieprawidłowych białek. Głównym białkiem, którego obecność powoduje uszkodzenia komórek nerwowych, jest β-amyloid. Dodatkowy mechanizm powodujący neurodegenerację to patologiczna przebudowa białka będącego budulcem szkieletu komórek nerwowych, co również prowadzi do ich rozpadu. Obecność nieprawidłowych białek, powodująca zanik neuronów, upośledza ich funkcję i skutkuje zmniejszeniem ilości substancji przekazujących informacje w układzie nerwowym, głównie acetylocholiny.

2. Jakie są pierwsze objawy?

Pierwsze objawy choroby to zazwyczaj łagodne zaburzenia pamięci dotyczącej bieżących wydarzeń. Są one na tyle słabo wyrażone, że często nie budzą niepokoju. Dodatkowo chory może mieć problemy z koncentracją i z radzeniem sobie z dotychczasowymi obowiązkami. Osoby dotknięte chorobą często stają się drażliwe i mogą zachowywać się nieadekwatnie do sytuacji. Dość wcześnie mogą pojawić się kłopoty z mową, np. trudności z przypomnieniem sobie konkretnego słowa. U wielu chorych występują objawy depresji, czasem zaburzenia urojeniowe (np. przekonanie, że jest się okradanym).

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby objawy się nasilają. Chorzy mają trudności z rozpoznaniem bliskich, nie są zorientowani w czasie i przestrzeni (nie wiedzą, który jest rok, nie poznają własnego domu). Nawiązanie kontaktu staje się coraz trudniejsze, pacjenci wymagają pomocy przy prostych czynnościach dnia codziennego (np. ubieraniu się, jedzeniu).

3. Jak leczy się chorobę Alzheimera? Czy można opóźnić jej rozwój?

Obecnie nie istnieje leczenie mogące zatrzymać proces chorobowy lub zahamować odkładanie się nieprawidłowych białek wywołujących otępienie. W terapii choroby Alzheimera stosuje się leki objawowe, które w pewnym stopniu okresowo poprawiają funkcje poznawcze chorych w wyniku podwyższenia stężenia przekaźników w mózgu. Do leków tych należą tzw. inhibitory acetylocholinoesterazy, np. donepezyl lub rywastygmina. Terapia ta spowalnia przebieg choroby o maksymalnie 1,5 roku. W umiarkowanych oraz zaawansowanych postaciach choroby dodatkowo można stosować memantynę, która korzystnie wpływa na funkcje poznawcze. Ważnym elementem leczenia pacjentów z chorobą Alzheimera jest postępowanie niefarmakologiczne. Na początkowych etapach choroby polega ono na treningu pamięci, a w bardziej zaawansowanych postaciach na treningu codziennego funkcjonowania.

Badania pokazują, że czynnikami mogącymi predysponować do rozwoju choroby Alzheimera są m.in. nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, cukrzyca. Dlatego wydaje się, że dobra kontrola ciśnienia, prawidłowa dieta oraz utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi mogą mieć pozytywny wpływ na prawdopodobieństwo zachorowania. Uważa się też, że osoby regularnie aktywne fizycznie i umysłowo chorują rzadziej.

4. Jak postępuje choroba?

Choroba ma charakter postępujący. Rokowanie dotyczące poprawy funkcji poznawczych jest złe, ponieważ nie ma leku mogącego powstrzymać niszczenie komórek nerwowych. Przeżywalność pacjentów zależy od wieku oraz stopnia zaawansowania otępienia w momencie ustalenia rozpoznania. Średni czas przeżycia chorych waha się od 3 do 11 lat. Pacjenci z chorobą Alzheimera w większości przypadków nie umierają z powodu procesów niszczenia mózgu, ale na skutek powikłań będących efektem chorób towarzyszących.

5. Jak żyć z chorobą Alzheimera?

Kluczową rolę w życiu osób z chorobą Alzheimera odgrywają opiekunowie. Wraz z postępującymi zaburzeniami pamięci pacjenci potrzebują coraz większej opieki i pomocy przy czynnościach dnia codziennego. Zazwyczaj funkcję opiekunów przejmuje najbliższa rodzina. Jest to często trudna i nowa sytuacja dla bliskich, dlatego ważne jest, aby dowiedzieli się jak najwięcej o chorobie. Pozwoli to na częściowe przygotowanie się na trudne sytuacje związane z opieką. W miarę możliwości wskazane jest dostosowanie mieszkania do potrzeb chorego, tj. usunięcie przedmiotów mogących stanowić zagrożenie (np. widocznych kabli, ostrych przedmiotów). Ważnym elementem opieki jest przygotowywanie chorym pełnowartościowej diety oraz zachęcanie ich do aktywności fizycznej i intelektualnej.