1. Czym jest i jak przebiega zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg (RLS – restless legs syndrome) jest częstą, choć rzadko rozpoznawaną chorobą neurologiczną. Szacuje się, że może dotykać nawet 5% populacji ogólnej z niewielką przewagą występowania u kobiet. Chorują zarówno osoby młode, jak i w podeszłym wieku. Objawy zespołu niespokojnych nóg są trudne do opisania nawet przez pacjenta dotkniętego chorobą. Dolegliwości występujące w tym zespole są najczęściej zgłaszane jako nieprzyjemne uczucie (drętwienie, mrowienie, drganie, swędzenie), najczęściej w okolicy przedniej powierzchni podudzi, zmuszające do poruszania nogami. Przynosi to chwilowe uczucie ulgi. Objawy choroby są szczególnie nasilone w godzinach wieczornych i w nocy, co utrudnia chorym zasypianie, zakłóca spokojny sen i w efekcie powoduje złe samopoczucie następnego dnia. Nieprzyjemne uczucie może się także pojawić podczas długiego pozostawania w jednej pozycji (np. w trakcie podróży samolotem, w kinie, podczas lekcji).

Podejrzewając zespół niespokojnych nóg, należy zadać cztery kluczowe pytania: 1) czy występuje nieprzyjemne uczucie (pieczenie, mrowienie) w nogach, zmuszające do poruszania nimi; 2) czy objawy te występują w spoczynku; 3) czy dolegliwości ustępują w trakcie ruchu oraz 4) czy nasilają się wieczorem/w nocy?

Cztery odpowiedzi „tak” wskazują na zespół niespokojnych nóg.

2. Jaka jest przyczyna zespołu niespokojnych nóg?

Przyczyny choroby nie są dokładnie poznane. Wyróżniamy postacie pierwotne i wtórne RLS. W drugim przypadku uważa się, że duże znaczenie w rozwoju choroby ma zmniejszenie stężenia żelaza. Zaobserwowano częstsze występowanie zespołu niespokojnych nóg w chorobach z niedoborem żelaza oraz stanach predysponujących do zmniejszonego stężenia żelaza, takich jak ciąża, niedokrwistość z niedoboru żelaza, przewlekłe choroby nerek. W postaci pierwotnej zespołu niespokojnych nóg prawdopodobnie dochodzi do nakładania się niedoboru żelaza i mającego podłoże genetyczne niedoboru dopaminy w mózgu. Dopamina spełnia wiele ważnych funkcji w układzie nerwowym, m.in. przekazuje informacje między komórkami nerwowymi oraz wpływa na koordynację i napięcie mięśni. Żelazo jest potrzebne w procesie wytwarzania dopaminy w mózgu, co wspiera teorię, że oba zaburzenia są ze sobą powiązane.

Zespół niespokojnych nóg może też być wywołany niektórymi lekami wpływającymi na układ nerwowy. Najczęściej objawy choroby występowały po długotrwałym stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych i stabilizujących nastrój. Dodatkowo objawy obserwowano częściej u osób nadużywających alkoholu, nikotyny i kofeiny.

3. Dlaczego zespół niespokojnych nóg nasila się w nocy?

W godzinach wieczornych i w nocy w naturalny sposób zmniejsza się aktywność układu produkującego i przekazującego dopaminę (układu dopaminergicznego) w mózgu, co może być przyczyną nasilania się dolegliwości w RLS.

4. Co pomaga w zespole niespokojnych nóg?

Wybór optymalnej metody leczenia zależy od postaci choroby (pierwotnej czy wtórnej) oraz stopnia nasilenia objawów.

W postaci wtórnej należy ocenić gospodarkę żelaza w organizmie (na podstawie badań laboratoryjnych) i rozważyć jego suplementację na ok. 3 miesiące. Po tym okresie należy wykonać badania kontrolne. Warto pamiętać, że żelazo lepiej się przyswaja, jeśli jest podawane z witaminą C. Kluczem do wyleczenia zespołu niespokojnych nóg w postaci wtórnej jest leczenie choroby podstawowej.

W postaci pierwotnej RLS o lekkim przebiegu należy zadbać o higienę snu, tj. unikać stosowania używek przed snem, zachować jego regularne pory, nie spożywać obfitych posiłków przed pójściem na spoczynek, wietrzyć sypialnię.

W przypadku większego nasilenia choroby oraz braku wystarczającej poprawy po leczeniu postaci wtórnej należy rozważyć włączenie leczenia farmakologicznego. W terapii najczęściej stosuje się leki wpływające na układ dopaminergiczny. Leczenie powinno być prowadzone pod okiem lekarza specjalisty (neurologa).