Koncepcja wyodrębnienia udaru zatorowego o nieznanym źródle (ESUS – embolic stroke of undetermined source) jako podtypu udaru kryptogennego powstała w 2014 r. pierwotnie na potrzeby wieloośrodkowych badań klinicznych nad skutecznością prewencji wtórnej udaru mózgu: RE-SPECT ESUS i NAVIGATE-ESUS¹. Chociaż formalnie ESUS nie jest wprowadzony do żadnej z obowiązujących klasyfikacji udaru (TOAST, ASCOD), to wkrótce okazało się, że ta kategoryzacyjna innowacja może mieć znaczenie kliniczne i zmienić spojrzenie na dotychczasowe postępowanie diagnostyczne.

Najczęstszą przyczyną udaru niedokrwiennego mózgu jest krytyczne zwężenie lub niedrożność tętnic domózgowych bądź wewnątrzmózgowych (30%), choroba małych naczyń (25%) czy mikrozatorowość pochodzenia sercowego (20%). Niewielki odsetek chorych doznaje udaru z powodu innych rozpoznanych przyczyn, takich jak rozwarstwienie tętnicy szyjnej czy zapalenie naczyń (5%). U 15-20% chorych dochodzi jednak do udaru kryptogennego, którego etiologia pozostaje nieznana/nieustalona. Odsetek ten jest jeszcze większy (30%) wśród osób młodych. Diagnostyka etiologiczna udaru niedokrwiennego opiera się na wielu badaniach uzupełniających, obejmujących: neuroobrazowanie mózgowia (tomografia komputerowa, tomografia rezonansu magnetycznego), ocenę przepływu krwi w tętnicach dogłowowych i wewnątrzczaszkowych za pomocą ultrasonografii dopplerowskiej oraz diagnostykę koagulologiczną i kardiologiczną, w której zakres wchodzą badania: EKG, EKG holter oraz echokardiografia przezklatkowa. Diagnostyka etiologiczna u osób <50 r.ż. oprócz echokardiografii przezprzełykowej obejmuje rozszerzone badania hematologiczne w celu wykluczenia wrodzonych i nabytych trombofilii, m.in. wynikających z układowych chorób tkanki łącznej. Powyższy rutynowy zestaw badań pozwala na ustalenie etiologii 80-85% udarów. Populacja chorych, u których przyczyna udaru pozostaje nieznana, jest zatem dość liczna. Ustalenie przyczyny jest ważne przede wszystkim w kontekście zastosowania optymalnej prewencji wtórnej, która zależy od typu udaru.

W 2014 r. międzynarodowy zespół badaczy Cryptogenic Stroke/ESUS International Working Group wysunął hipotezę, że większość udarów kryptogennych jest spowodowana mikrozatorowością różnego pochodzenia i zaproponował przeprowadzenie badań klinicznych...