Temat numeru
Neuroprotekcja i neuroregeneracja w chorobach mózgu
prof. dr hab. n. med. Paweł Jan Winklewski
- Choroby ośrodkowego układu nerwowego powodują nasilenie się procesów powstawania stopniowych ubytków w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, czego skutkiem są postępujące ograniczenia w zakresie funkcjonowania poznawczego
- W artykule omówiono podstawowe koncepcje plastyczności neuronalnej i rezerwy mózgu oraz możliwości modyfikacji stylu życia, które sprzyjają możliwie długiemu zachowaniu sprawności intelektualnej
Szacuje się, że na całym świecie w 2050 r. liczba osób w wieku podeszłym wyniesie 2,1 mld1. Starzejące się społeczeństwo jest cechą charakterystyczną zwłaszcza populacji zachodnich. Warto pamiętać, że starzenie, nawet w warunkach pełnego zdrowia, związane jest ze stopniowymi ubytkami w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, czego skutkiem są postępujące ograniczenia w zakresie funkcjonowania poznawczego, tj. uwagi, pamięci, szybkości przetwarzania informacji i funkcji wykonawczych2.
Stosowane leczenie farmakologiczne u chorych na otępienie często nie jest skuteczne, co skłania do szukania alternatywnych algorytmów postępowania. Stąd też rosnąca popularność działań określanych jako modyfikacja stylu życia, których celem jest opóźnienie procesów starzenia mózgu. Wiele dowodów przemawia za tym, że aktywność fizyczna i intelektualna oraz właściwe nawyki żywieniowe mogą opóźniać procesy starzenia ośrodkowego układu nerwowego, a także zwiększać odporność komórek nerwowych i ich plastyczność3,4.
Plastyczność neuronalna opisuje zdolność komórek nerwowych do adaptacji do ciągłych zmian zachodzących w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym organizmu. Należy w tym miejscu rozróżnić dwa niezależne procesy, tj. fizjologiczną zdolność do adaptacji istniejących komórek nerwowych (plastyczność funkcjonalną) i neurogenezę, czyli zdolność do tworzenia nowych komórek nerwowych5-7.
Neurogeneza
Występowanie neurogenezy u dorosłych pozostaje przedmiotem dyskusji i źródłem kontrowersji. Bardzo długo przyjmowano, że komórki nerwowe nie mają zdolności do regeneracji, a zdolność mózgu do tworzenia nowych komórek zanika u ludzi po okresie dojrzewania8. W latach 60. XX wieku Altman i wsp. opublikowali całą serię prac wskazujących na możliwość neurogenezy, które zostały zupełnie zignorowane przez społeczność akademicką. Prace te ukazały się w bardzo prestiżowych pismach, takich jak „Journal of Comparative Neurology”, „Science” i „Nature”. Koncepcje Josepha Altmana, z wykształcenia biologa, który następnie ukończył psychologię i pracował w Zakładzie Psychologii Massachusetts Institute of Technology, nie znalazły jednak uznania u ówczesnych liderów opinii8. Podobnie stało się z pracami, które opublikował Michael S. Kaplan 20 lat później, także w wiodących pismach naukowych: „Science”, „Journal of Comparative Neurology” i „Journal of Neuroscience”.
