Do czynników ocznych zaliczają się: przednie zapalenie brzegów powiek, noszenie soczewek kontaktowych (zwłaszcza długotrwałe), zakażenie Demodex folliculorum, zespół wiotkiej powieki oraz olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek. Wielu autorów uważa długotrwałe noszenie soczewek kontaktowych za istotny czynnik ryzyka MGD. Prawdopodobnie przyczyną zaburzeń jest hamowanie ruchu powiek, jak również wpływ na prawidłowe wydzielanie gruczołów. Z kolei zapalenie brzegów powiek jest uważane za istotny czynnik ryzyka bakteryjnego zapalenia rogówki związanego z noszeniem soczewek kontaktowych.

Czynniki układowe to: wiek, menopauza, hipercholesterolemia, niedobór androgenów oraz niektóre choroby, np. trądzik różowaty, zespół Sjögrena, nadciśnienie tętnicze czy choroba atopowa.

Poza tym do MGD predysponuje wiele leków, są to m.in. antyandrogeny, leki stosowane w hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), leki przeciwhistaminowe, przeciwdepresyjne oraz retinoidy. Badania dowiodły, że androgeny odgrywają istotną rolę w procesie produkcji lipidów przez gruczoły łojowe, w tym gruczoły Meiboma. Kwasy ω-3 mają zaś działanie ochronne.

Objawy MGD

Stopień nasilenia objawów zgłaszanych przez pacjenta często nie koreluje z obrazem klinicznym powierzchni oka, a początkowe stadia choroby przebiegają wręcz bezobjawowo.

Jeśli pojawiają się dolegliwości, pacjent zgłasza zazwyczaj dyskomfort na powierzchni oka w postaci swędzenia i pieczenia oczu, uczucia ciała obcego, ciężkości powiek, suchości oka, jak również przejściowe zaburzenia widzenia. Zwykle oko jest zaczerwienione, łzawiące, po przebudzeniu występują trudności z otwieraniem oczu spowodowane przez wydzielinę sklejającą powieki. W przeciwieństwie zatem do klasycznych objawów suchego oka, które nasilają się pod koniec dnia, pacjenci z MGD zgłaszają nasilenie dolegliwości rano; jeśli dołączą do tego objawy ZSO, zaostrzenie objawów może być odczuwane również wieczorem (dwufazowość objawów).

Powikłania MGD

Zaburzenie funkcji gruczołów Meiboma prowadzi do destabilizacji filmu łzowego (nadmierne parowanie, zwiększone napięcie powierzchniowe, wzrost osmolarności łez i skrócenie czasu przerwania filmu łzowego).

W badaniu przedmiotowym stwierdza się nieregularność, pogrubienie i zaczerwienienie tylnych brzegów powiek, teleangiektazje, rozdęcie ujść gruczołów Meiboma, niekiedy z białą wydzieliną na ich powierzchni, czasem przesunięcie ujść gruczołów ku tyłowi, w stronę spojówki powiekowej. Przedrogówkowy film łzowy jest pienisty, a wydzielina może gromadzić się na brzegu powieki lub w kącie przyśrodkowym. W czynnej fazie choroby wydzielina gruczołów jest mętna, a znaczna jej ilość wydobywa się z ujść gruczołów w czasie ucisku powieki, w bardzo ciężkich przypadkach może mieć konsystencję pasty do zębów. U osób z przewlekłym zapaleniem dochodzi do rozległego zaniku gruczołów. Ponadto można zaobserwować niekiedy zmiany w sąsiednich strukturach oka, takie jak nastrzyk spojówki gałkowej, reakcja brodawkowa na spojówce tarczki dolnej, zapalenie nadtwardówki, punktowate erozje nabłonka w dolnej części rogówki, brzeżne nacieki nabłonkowe i podnabłonkowe, unaczynienie i bliznowacenie oraz ścieńczenie rogówki. U 15% pacjentów dochodzi do zapalenia rogówki lub spojówki. Charakterystyczne są punktowate erozje nabłonka rogówki w 1/3 jej dolnej części.

U 30% stwierdza się niedobór wodnej komponenty łez (nadmierne parowanie).

Zgłaszane przez pacjentów objawy są mało charakterystyczne, zbliżone do objawów ZSO lub przedniego zapalenia brzegów powiek. Często trudno jednoznacznie określić charakter zaburzeń powierzchni oka u pacjentów, gdyż ww. stany chorobowe nakładają się na siebie. Podstawą rozpoznania tylnego zapalenia brzegów powiek jest oglądanie ujść gruczołów i próba ich ucisku (ocena wydzieliny gruczołów Meiboma).

Zapalenie jest zazwyczaj ograniczone do tylnego brzegu powieki, spojówki i rogówki, ale czasem dołączają zmiany łojotokowe na przednim brzegu powiek.

Powikłania MGD

Nieprawidłowa struktura gruczołów Meiboma i ich funkcja są główną przyczyną ZSO, szczególnie postaci z nadmiernym parowaniem. Zaburzenie funkcji gruczołów Meiboma prowadzi do destabilizacji filmu łzowego (nadmierne parowanie, zwiększone napięcie powierzchniowe, wzrost osmolarności łez, skrócenie czasu przerwania filmu łzowego). Szacuje się, że tego typu powikłania dotyczą 30-50% chorych na MGD. Ponadto obserwuje się zwiększoną częstość występowania jęczmieni oraz gradówek. Niekiedy nawracające erozje nabłonka rogówki mogą być zaostrzane przez tylne zapalenie brzegów powiek.

Z wiekiem dochodzi do zmian degeneracyjnych gruczołów egzokrynowych. Od ok. 30 r.ż. sukcesywnie maleje produkcja łez, wartości progowe osiąga ok. 45 r.ż., kiedy objawy ZSO pojawiają się tylko w określonych warunkach, np. u osób noszących soczewki kontaktowe czy przebywających w klimatyzowanych pomieszczeniach. Natomiast ok. 60 r.ż. niemal każdy człowiek ma objawy ZSO, zwłaszcza w nocy, kiedy produkcja łez jest zmniejszona. Z czasem u niektórych pacjentów dołączają przyczyny hormonalne (zaburzenia androgenów, estrogenów czy prolaktyny), co zwłaszcza u kobiet dodatkowo nasila objawy.

Diagnostyka zaburzeń powierzchni oka

Diagnostyka zaburzeń powierzchni oka została szczegółowo omówiona w innych publikacjach.2

Należy podkreślić, że tak duża liczba testów diagnostycznych charakteryzujących się różną czułością, powtarzalnością i specyficznością świadczy o niejednorodności jednostki chorobowej oraz niedoskonałości diagnostyki. Wiele przedstawionych testów jest przydatnych jedynie w zaawansowanych badaniach klinicznych.

W praktyce okulistycznej stosujemy zatem, zależnie od możliwości, własny podstawowy zestaw diagnostyczny, w którym znajdują się: celowany wywiad, ocena brzegów powiek, ocena fałdów spojówkowych, czas przerwania filmu łzowego oraz wybrane barwienie, najlepiej zielenią lizaminową. Ocena osmolarności łez nowymi, łatwymi w użyciu urządzeniami jako metoda wysoce czuła i specyficzna być może stanie się niebawem testem podstawowym, stosowanym zarówno w badaniach klinicznych, jak i codziennej praktyce okulistycznej. Pamiętajmy jednak, że podczas jednej wizyty można wykonać tylko jeden lub dwa miarodajne testy diagnostyczne.

Do góry