Zmiany hormonalne w okresie ciąży i laktacji nie pozostają bez wpływu na stan powierzchni oka. Podejmuje się liczne badania eksperymentalne i kliniczne, aby ocenić zależność między aktywnością hormonów płciowych a funkcją poszczególnych elementów powierzchni oka. Najczęściej występujące w ciąży zaburzenia w postaci zespołu suchego oka czy zmian refrakcji mają łagodny i przemijający charakter. Zaburzenia te mogą przebiegać inaczej u pacjentek z chorobami powierzchni oka. Podobnie obserwowane w ciąży zmiany biomechaniki rogówki, niegroźne w zdrowych oczach, w oczach z ektazją rogówki mogą prowadzić do progresji choroby.

Wprowadzenie

W czasie ciąży dochodzi do zmian gospodarki hormonalnej, które prowadzą do niezbędnych anatomicznych i funkcjonalnych zmian adaptacyjnych. Mają one na celu zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju płodu i utrzymania ciąży do terminu porodu. Zmiany te dotyczą jednak nie tylko układu rozrodczego, lecz także całego organizmu kobiety.¹ W zakresie narządu wzroku obserwuje się zmiany fizjologiczne dotyczące głównie przedniego odcinka oka i wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego (efekt hipotensyjny).^2,3 Mogą wystąpić także zmiany patologiczne zarówno w przednim, jak i w tylnym odcinku.^4,5 Ciąża może modyfikować przebieg wcześniej występujących chorób okulistycznych, np. retinopatii cukrzycowej.⁶ W artykule opisano zaburzenia powierzchni oka w okresie ciąży i laktacji wraz z ich implikacjami klinicznymi.

System powierzchni oka

Gładka powierzchnia rogówki odgrywa istotną rolę w prawidłowej refrakcji oka i łącznie z przeziernością ośrodków optycznych warunkuje funkcję widzenia. Utrzymanie homeostazy powierzchni rogówki, jej odpowiednie nawilżenie jest wymagającym zadaniem, za które odpowiada system powierzchni oka (OSS – ocular surface system).^7,8 W skład systemu powierzchni oka wchodzą: nabłonek rogówki, nabłonek spojówki z komórkami kubkowymi produkującymi mucynę, komórki macierzyste rąbka odpowiedzialne za regenerację komórek nabłonka, film łzowy zapewniający odpowiednie nawilżenie i ochronę powierzchni oka, w tym rogówki, główny i dodatkowe gruczoły łzowe, których funkcja polega na wydzielaniu wodnistej komponenty filmu łzowego zawierającej białka i elektrolity, gruczoły Meiboma wydzielające lipidową składową filmu łzowego, powieki odpowiedzialne za jego dystrybucję na powierzchni rogówki poprzez mruganie oraz łuk nerwowy łączący gruczoły i nabłonki z centrami nerwu trójdzielnego. Wymienione elementy systemu powierzchni oka powiązane są ze sobą anatomicznie i czynnościowo, funkcjonują synergistycznie pod kontrolą układów: nerwowego, hormonalnego, naczyniowego i immunologicznego.^7-9