Nerw wzrokowy jest wypustką ośrodkowego układu nerwowego. Choroby nerwu wzrokowego mogą prowadzić do ślepoty, a w niektórych przypadkach zagrażać życiu chorego. Stąd bardzo istotne jest ich wczesne rozpoznanie i wdrożenie właściwego leczenia. W artykule przedstawiono aktualną wiedzę dotyczącą obrazu klinicznego i diagnostyki chorób nerwu wzrokowego.

Wprowadzenie

Nerw wzrokowy nie jest typowym nerwem obwodowym. Stanowi wypustkę ośrodkowego układu nerwowego. Jest drugim nerwem czaszkowym (n. II). Jego aksony są pokryte osłonką mielinową utworzoną przez oligodendrocyty, a nie przez komórki Schwanna jak w obwodowym układzie nerwowym. Oligodendrocyty owijają się kilkakrotnie wokół aksonów, tworząc osłonkę z własnej błony komórkowej, ułożonej w kilka warstw złączonych białkiem PLP1 (proteolipid protein 1).¹ Nerw wzrokowy jest trzecim neuronem drogi wzrokowej, po fotoreceptorach (I neuron) i komórkach dwubiegunowych (II neuron). Czwartym neuronem drogi wzrokowej są komórki jąder ciał kolankowatych bocznych. Nerw prowadzi 1,2 miliona włókien nerwowych, które są aksonami komórek zwojowych siatkówki.²

Nerw II ma długość ok. 50 mm, ale charakteryzuje się dużą zmiennością osobniczą.² Anatomicznie wyróżnia się cztery odcinki: wewnątrzgałkowy (1 mm), wewnątrzoczodołowy (ok. 25-30 mm), wewnątrzkanałowy (ok. 6-9 mm) i wewnątrzczaszkowy (ok. 5-16 mm, średnio 10 mm).^3,4

Po wyjściu z kanału nerwu wzrokowego oba nerwy formują skrzyżowanie nerwów wzrokowych nad siodłem tureckim. Odcinek wewnątrzczaszkowy ma zazwyczaj 10 mm.^2,4 Jednak duża zmienność osobnicza powoduje, że nerw może mieć długość 3-16 mm.² To warunkuje lokalizację przednią lub tylną skrzyżowania nerwów wzrokowych względem guzka siodła tureckiego.^2,3 Ma to implikacje w obrazie ubytków w polu widzenia w zmianach rozrostowych przysadki i tętniakach tej okolicy.^2,3

Ku przodowi od skrzyżowania przebiegają obie tętnice przednie mózgu oraz nieparzysta tętnica łącząca przednia. Z tyłu do skrzyżowania przylegają lejek i przysadka mózgowa, oddzielona przeponą siodła. Bocznie przebiegają tętnice szyjne wewnętrzne.⁵ Skrzyżowaniu ulegają włókna z nosowych połówek siatkówek, skroniowe pozostają po tej samej stronie, nieskrzyżowane. Skrzyżowane włókna stanowią 55%, ponieważ nosowa siatkówka zawiera więcej komórek zwojowych niż skroniowa.³ W niektórych przypadkach część włókien biegnących brzusznie przez skrzyżowanie, prowadzących włókna z kwadrantów nosowo-dolnych siatkówek, tworzy w skrzyżowaniu pętlę w kierunku przeciwstronnego nerwu wzrokowego i dopiero po powrocie do skrzyżowania przechodzi do pasma wzrokowego.⁵ Pętla ta nosi nazwę kolana Wilbranda. Dlatego czasami w przypadku zmian rozrostowych w miejscu wejścia nerwu do skrzyżowania w polu widzenia występuje całkowity ubytek po stronie uszkodzonego nerwu oraz ubytek skroniowo-górny w polu widzenia drugiego, przeciwstronnego oka.² Za skrzyżowaniem aksony komórek zwojowych tworzą pasmo wzrokowe aż do jąder ciał kolankowatych bocznych w międzymózgowiu.