Dziedziczna neuropatia nerwu wzrokowego Lebera jest schorzeniem okulistycznym, które zostało opisane już w 1871 r. przez niemieckiego okulistę Theodora Karla Gustava von Lebera. Choć minęło niemal 150 lat, okuliści pozostają bezradni w zakresie pomocy pacjentom, a nierzadko całym rodzinom cierpiącym na to schorzenie. Główną metodą wsparcia chorych jest objęcie opieką psychologiczną, zapewnienie pomocy słabo widzącym i poradnictwo genetyczne. Rozwijają się jednak nowe kierunki badań nad metodami terapeutycznymi, które mogą przywrócić nadzieję pacjentom. Wydaje się, że współczesne metody leczenia, dotykające najbardziej molekularnych podstaw choroby, zaczynają przynosić chorym wymierne korzyści. W artykule przedstawiono zarys wiedzy na temat LHON i aktualne kierunki badań nad potencjalną terapią choroby.

Charakterystyka LHON

Dziedziczna neuropatia nerwu wzrokowego Lebera (LHON – Leber hereditary optic neuropathy) jest najczęstszą neuropatią n. II powodowaną przez mutacje w mitochondrialnym DNA. W Europie występuje z częstością 1:30 000 do 1:50 000.^1-3 Ponieważ mitochondrialne DNA jest dziedziczone tylko po matce (mitochondria plemnika ulegają lizie na wczesnym etapie rozwoju zygoty), dotknięty chorobą mężczyzna nie przekaże mutacji swojemu potomstwu. Nosicielka zmutowanego genu przekaże go wszystkim swoim dzieciom, ale pełnoobjawowa LHON nie musi rozwinąć się u każdego z nich ze względu na bardzo ciekawy obraz choroby i szereg niżej opisanych czynników.

Jak wspomniano, dziedziczna neuropatia nerwu wzrokowego Lebera jest wynikiem punktowych mutacji w mitochondrialnym DNA dziedziczonym po matce. Trzy główne to odpowiedzialne za niemal 90-95% przypadków LHON mutacje w następujących pozycjach nukleotydów: 11778 G>A [MT-ND4] (występująca w 70% przypadków), 3460 G>A [MT-ND1], 14484 T>C [MT-ND6]. Odpowiadają one za kodowanie podjednostek I kompleksu łańcucha oddechowego.^1,4-6 Opisano również szereg rzadziej występujących mutacji, które zdiagnozowano u pacjentów z LHON (tab. 1).

Obecne w LHON defekty kompleksu I łańcucha oddechowego są przyczyną zaburzeń syntezy ATP, jak również redukcji wolnych rodników, co prowadzi do niedoboru energetycznego, stresu oksydacyjnego i przyspieszenia apoptozy komórek o najwyższym zapotrzebowaniu metabolicznym – komórek zwojowych siatkówki (RGCs – retinal ganglion cells). W efekcie dochodzi do spadku liczby tych komórek i zaniku nerwu wzrokowego.

Kompleks I łańcucha oddechowego (oksydoreduktaza NADH–koenzym Q10) to zbudowany z 46 podjednostek wielki enzym będący pierwszym białkiem na drodze transportu elektronów w łańcuchu oddechowym. Istotną rolę w tym transporcie odgrywa koenzym Q10, lip...