Rak kolczystokomórkowy lub płaskonabłonkowy (SCC – squamous cell carcinoma) spojówki to najbardziej zaawansowana postać z zakresu schorzeń spojówki nazywanych nowotworzeniem płaskonabłonkowym powierzchni oka (OSSN – ocular surface squamous neoplasia). OSSN to proces zagrażający widzeniu, a w skrajnych przypadkach również życiu pacjenta. Jest to najczęstszy niebarwnikowy nowotwór powierzchni oka¹.

Przez lata w piśmiennictwie opisywano wiele zmian nowotworowych spojówki wywodzących się z nabłonka płaskiego, począwszy od łagodnej dysplazji, przez wewnątrznabłonkowe nowotworzenie spojówkowe (CIN – conjunctival intraepithelial neoplasia), aż do raka płaskonabłonkowego spojówki. Brakowało jednak spójnej i jasnej terminologii oraz klasyfikacji tej grupy schorzeń oka. W 1978 r. Pizzarello i Jakobiec² zaproponowali nazewnictwo będące swoistym odzwierciedleniem terminologii wewnątrznabłonkowego nowotworzenia z powodzeniem używanego w ginekologii. Następnie Waring i wsp.³ rozszerzyli tę klasyfikację o nowotwory obejmujące rogówkę, a ostatecznie Lee i Hirst⁴ w 1995 r. postulowali wprowadzenie nadrzędnego terminu płaskonabłonkowego nowotworzenia powierzchni oka, czyli właśnie OSSN. W zależności od obrazu histopatologicznego nowotworzenie płaskonabłonkowe spojówki zalicza się do CIN, określanej stopniem zaawansowania 1-3, dotyczącej jedynie nabłonka oraz inwazyjnego raka kolczystokomórkowego. Inwazyjność SCC oznacza, że komórki nowotworu przedostały się przez błonę podstawną nabłonka, naciekając zrąb spojówki⁵. Najnowsze doniesienia postulują wyróżnienie dwóch typów inwazyjnego SCC – mikroinwazyjnego (miSCC) – o nacieku sięgającym nie dalej niż 0,2 mm pod błoną podstawną i SCC – naciekającego głębiej niż 0,2 mm⁶. Do czynników ryzyka rozwoju OSSN, a więc i SCC zalicza się ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe i infekcję wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV – human papilloma virus – HPV) czy HIV⁷.

Zapadalność na SCC w populacji rasy białej szacuje się na poziomie 0,3/100 000, rośnie ona wraz z wiekiem i jest zdecydowanie większa na niższych szerokościach geograficznych w związku z większą ekspozycją na promieniowanie UV⁸. W związku z wydłużającą się długością życia pacjentów nowotworzenie płaskonabłonkowe może być w przyszłości nieco częściej spotykanym problemem w codziennej praktyce lekarza okulisty.