W randomizowanym badaniu klinicznym autorstwa Moryi i wsp.¹¹ badano efekt terapeutyczny połączenia 0,1% HA i 3% trehalozy z 0,1% HA u 384 chorych z DED. Stwierdzono na podstawie testów Schirmera i TBUT, że leczenie zespołu suchego oka dzięki połączeniu HA i trehalozy daje lepsze efekty w porównaniu z terapią z użyciem samego HA. Korzyść tę obserwowano jednak tylko przy przedłużonej terapii do 8 tygodni, natomiast nie zauważono różnicy po 4 tygodniach leczenia. Poprawa ponadto była wyraźniejsza u osób z ciężkim DED. Wyniki te pokazują, że korzystny bioprotekcyjny wpływ trehalozy na komórki nabłonka rogówki ujawnia się dopiero po miesiącu stosowania – zarówno w odczuciu subiektywnym, jak i w testach obiektywnych.

W innym randomizowanym badaniu klinicznym Cagini i wsp.¹² oceniali skuteczność połączenia hialuronianu sodu oraz trehalozy w leczeniu dyskomfortu pooperacyjnego, a także stabilności filmu łzowego u pacjentów poddawanych operacji usunięcia zaćmy. Do badania zakwalifikowano 135 osób z prawidłową powierzchnią oka, subklinicznym lub łagodnym DED. Ocenę filmu łzowego przeprowadzono przed operacją oraz po 2 i 4 tygodniach po operacji. Pierwsza grupa otrzymywała hialuronian sodu z trehalozą 2 × dziennie, natomiast grupa kontrolna (CG – control group) stosowała 0,9% chlorek sodu 2 × dziennie. Badanie trawło 4 tygodnie. Oceny dokonywano po 2 i 4 tygodniach. Odnotowano większą subiektywną poprawę w pierwszej grupie, TBUT wzrósł w obu grupach, ale z przewagą u pacjentów stosujących HA z trehalozą. Test Schirmera i CFS wykazały poprawę tylko w pierwszej grupie, co potwierdziło wyższość połączenia hialuronianu sodu z trehalozą. Znaczące różnice wykazano dopiero po 4 tygodniach stosowania preparatu.

Sacha inchi

Sacha inchi (Plukenetia volubilis) to roślina oleista pochodząca z tropikalnych lasów deszczowych w Ameryce Południowej. Jej nasiona stanowią potencjalne źródło makro- i mikroelementów, kwasu α-linolenowego i fitochemikaliów¹³.

W randomizowanym badaniu klinicznym autorstwa Laihii i wsp.¹⁴ oceniano skuteczność, bezpieczeństwo i tolerancję wieloskładnikowych kropli do oczu z nową substancją – mikro­emulsją sacha inchi (SIME – sacha inchi microemulsion). Preparat ten zawiera m.in. 0,1% oleju z nasion tej rośliny, 0,2% HA o wysokiej masie cząsteczkowej oraz 2% trehalozę i glicerol. W badaniu wykazano bezpieczeństwo i skuteczność terapii SIME – łagodzi objawy DED oraz przywraca homeostazę powierzchni oka po miesiącu stosowania.

Mikroemulsję sacha inchi cechują wysoka skuteczność i bezpieczeństwo, co istotnie wpływa na poprawę stabilności filmu łzowego, zmniejsza hiperosmolarność, uszkodzenia strukturalne i stan zapalny powierzchni oka¹³.

Fosfolipidy

Spraye zawierające liposomy fosfolipidowe poprawiają właściwości polarne warstwy lipidowej (napięcie powierzchniowe i rozpuszczalność), zwiększając stopień rozprowadzania związków lipidowych na powierzchni oka¹⁵. Pult i wsp.¹⁶ ocenili wpływ stężenia fosfolipidów w aerozolu do oczu na objawy i stabilność filmu łzowego. Badaniu poddano 30 osób. Wykazano, że liposomalny spray do oczu o wysokim stężeniu fosfolipidów znacząco poprawił subiektywne odczucia pacjentów i stabilność filmu łzowego w przeciwieństwie do sprayu do oczu o niższym stężeniu fosfolipidów, który nie dawał żadnego efektu.

Na początku 2023 r. ukazała się praca autorstwa Sempa i wsp.² zawierająca przegląd systematyczny 64 randomizowanych badań klinicznych porównujących skuteczność substancji nawilżających u chorych z DED. W podsumowaniu prac naukowych (z zastrzeżeniem, że na efekty może mieć wpływ stopień nasilenia DED i formuła kropli nawilżających, a także dane demograficzne chorych) autorzy wysunęli interesujące wnioski. Wykazali, że preparaty złożone są bardziej skuteczne niż zawierające pojedynczy składnik aktywny. Udowodnili wyższość połączenia HA z CMC oraz HA i hialuronianu sodu z trehalozą nad HA, a ponadto, że dodatek gliceryny do CMC powoduje szybszy efekt terapeutyczny, a koenzym Q10 w połączeniu z HA wykazuje wyższą skuteczność w leczeniu DED. Autorzy pracy sugerują wyższość jednych substancji nad innymi – na podstawie kilku prac wysunęli tezę, że preparaty zawierające glikol polietylenowy (PEG) są bardziej skuteczne niż mające w składzie CMC i HPMC, a złożone z HA mogą być lepsze niż te z HPMC, ale gorsze niż z CMC.

Oceniwszy większy efekt terapeutyczny substancji, Sempa i wsp.² wykazali, że preparaty kationowe są skuteczniejsze niż hialuronian sodu i alkohol poliwinylowy. Natomiast krople zawierające karbomer mogą wykazywać większą skuteczność niż alkohol poliwinylowy CMC lub celuloza, ale są mniej lub równie skuteczne jak hialuronian sodu. Potwierdzili również, że preparaty nawilżające łagodzą objawy DED w ciągu miesiąca regularnego stosowania (mniej więcej 4 × dziennie), ale na znaczną poprawę objawów i stanu powierzchni oka trzeba poczekać kilka miesięcy (przy regularnym stosowaniu kropli). Wykazali, że nie wszyscy pacjenci z DED odnoszą korzyści z aplikacji sztucznych łez. Preparaty mogą nie być skuteczne nawet u 1/3 chorych – można wysnuć takie podejrzenie, gdy po miesiącu regularnego stosowania preparatu zgodnie z zaleceniami nie jest obserwowana poprawa.

W leczeniu ważna jest indywidualizacja terapii dla danego pacjenta, w zależności od typu DED. Badania wykazały, że krople zawierające fosfolipidy są bardziej skuteczne u osób, u których obserwuje się nadmierne parowanie. Środki osmoprotekcyjne przynoszą korzyści u tych z wysoką osmolarnością filmu łzowego.

Wnioski płynące z literatury

Stwierdzono, że:

• Preparaty nawilżające są skuteczne w leczeniu DED. Powinno się unikać aplikacji kropli zawierających w składzie konserwanty.
• Kwas hialuronowy w stężeniach 0,1-0,4% wykazuje skuteczność w leczeniu DED. Do tej pory nie wykazano żadnych poważnych powikłań ani zdarzeń niepożądanych związanych z jego stosowaniem. Wykazano ponadto, że jego częste stosowanie ma porównywalne działanie i jest bezpieczniejsze niż stosowanie cyklosporyny.
• Preparaty złożone są bardziej skuteczne niż zawierające pojedynczy składnik aktywny. Wiele korzyści wykazuje połączenie HA z trehalozą.
• Preparaty zawierające nowy składnik lipidowy, którym jest sacha inchi, wpływają korzystnie i bioprotekcyjnie na powierzchnię oka oraz właściwości filmu łzowego. Cechują się wysoką skutecznością i bezpieczeństwem.
• Pacjenci z DED z nadmiernym parowaniem odnoszą korzyści z preparatów zawierających liposomy fosfolipidowe, zwłaszcza o wyższym stężeniu fosfolipidów.
• Poprawa stanu powierzchni oka w trakcie terapii substancjami nawilżającymi następuje powoli. Wymagane jest regularne stosowanie preparatów minimum 4 × dziennie przez kilka miesięcy.
• Preparaty nawilżające mogą nie być skuteczne u niektórych pacjentów. Zaleca się, aby przy braku jakiejkolwiek poprawy po minimum miesięcznym stosowaniu rozważyć inne metody terapeutyczne.

Podsumowanie

Każdego roku publikowanych jest coraz więcej badań nad substancjami nawilżającymi w okulistyce. W większości z nich oceniany jest wpływ preparatów na przebieg terapii DED. Zostało wielokrotnie udowodnione, że są one skuteczne w leczeniu tej jednostki chorobowej. Ze względu na swoje właściwości działają terapeutycznie również w regeneracji powierzchni oka, w stanach zapalnych, alergicznych, po urazach i zabiegach operacyjnych. Są pomocnym środkiem w trakcie aplikacji i stosowania soczewek kontaktowych. Istotny jest jednak dobór odpowiedniego preparatu indywidualnie dla danego pacjenta, regularne stosowanie i monitorowanie efektu terapeutycznego.