Aktualne poglądy
Zaburzenia poznawcze po chemioterapii
Dr n. med. Dariusz Kowalczyk
Średnia długość życia Polaków rośnie systematycznie od czasów transformacji ustrojowej. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2015 roku średnia długość życia mężczyzn wynosi 73,6, a kobiet 81,6 roku.[1] Jednocześnie w ciągu ostatnich trzech dekad zachorowalność na nowotwory złośliwe wzrosła ponaddwukrotnie, co zapewne ma też związek z coraz lepszą wykrywalnością guzów złośliwych.[2] Szacunkowa roczna liczba pacjentów wymagających leczenia chemioterapią zwiększy się z 127 431 w 2015 roku do 141 801 w roku 2025.[3] Coraz lepsze wskaźniki przeżycia pięcioletniego chorych na nowotwory złośliwe[2] wskazują, że w codziennej praktyce będziemy mieli coraz częściej do czynienia z pacjentami po leczeniu chemioterapeutykami. Część z nich (przypuszcza się, że ok. 20-30 proc.) doświadcza różnego rodzaju zaburzeń poznawczych.[4,5] Zjawisko to jest określane jako chemotherapy-related cognitive impairment (CRCI) lub chemobrain. Pacjenci dotknięci tym schorzeniem najczęściej skarżą się na zaburzenia pamięci i koncentracji.
Termin ten pojawił się w publikacjach ok. 20 lat temu. Po raz pierwszy takie objawy zgłaszały pacjentki z rakiem piersi, które przeszły terapię adjuwantową (BCS – breast cancer survivors).
Działanie cytostatyków na komórki ośrodkowego układu nerwowego
Choć wiele wyników dotychczasowych badań neuropsychologicznych na pacjentach było niejednoznacznych, to objawowa neurotoksyczność została udowodniona na modelach zwierzęcych. Efekty działania chemioterapeutyków na komórki ośrodkowego układu nerwowego (OUN) były widoczne w hodowlach komórkowych zarówno in vitro, jak i in vivo. W badaniach cytostatyki, takie jak cisplatyna, karmustyna czy cytarabina, są wyraźnie bardziej toksyczne dla komórek macierzystych OUN oraz dla niedzielących się oligodendrocytów niż dla wielu innych linii komórek nowotworowych.[6] Porównanie wpływu chemioterapeutyków na różne linie komórkowe przedstawiono na ryc. 1. Podobne badania na modelach zwierzęcych były prowadzone z użyciem 5-fluorouracylu, doksorubicyny, cyklofosfamidu i metotreksatu.[7,8,9,10] Wykazały one u szczurów zmniejszenie proliferacji komórek hipokampu oraz wydłużenie czasu potrzebnego na wykonywanie zadań wymagających pamięci przestrzennej. Wspomniana wcześniej toksyczność w stosunku do oligodendrocytów miała swój wyraz w degeneracji włókien mielinowych oraz opóźnieniu w przesyłaniu impulsów w korze słuchowej.[11]
Istotny dla wystąpienia zaburzeń poznawczych jest także wiek, w jakim przyjmowany jest cytostatyk. Na podstawie badań stwierdzono, że większe ubytki prezentowały szczury przyjmujące cisplatynę w okresie dojrzewania niż w okresie niemowlęcym. Autor...
