Charakter powikłań radioterapii

Leczenie onkologiczne obarczone jest wieloma powikłaniami. Dotyczą one leczenia chirurgicznego, radioterapii i leczenia systemowego. Wiążą się zarówno z fizycznym, jak i chemicznym oraz biologicznym wpływem stosowanej terapii na poszczególne tkanki i organy. Decyzja o wdrożeniu określonej terapii przeciwnowotworowej oznacza jednoczesne przyzwolenie na to, że może ona – a w niektórych sytuacjach wręcz musi – przynieść niekorzystne dla pacjenta działania niepożądane. Mogą być one trwałe (np. amputacja) lub przemijające (np. nudności po chemioterapii). W przypadku radioterapii i leczenia systemowego wyróżnia się powikłania wczesne i późne. Pierwsze choć są często bardzo uciążliwe dla chorego, to zazwyczaj ustępują samoistnie lub można je zniwelować, poddając chorego prostemu leczeniu (np. zmiany w skórze czy błonach śluzowych). Natomiast powikłania późne najczęściej są trudne, a czasami wręcz niemożliwe do usunięcia (np. zwłóknienie płuc, bóle neuropatyczne).

Działania niepożądane leczenia onkologicznego mogą mieć charakter miejscowy (odczyn miejscowy) lub ogólnoustrojowy (odczyn ogólny).

Powikłania radioterapii noszą nazwę odczynu popromiennego. Pojawia się on na skutek przejściowego lub trwałego uszkodzenia komórek proliferujących. Promieniowanie jonizujące działa na komórkę w mechanizmie zarówno bezpośrednim (uszkodzenie ważnych dla komórki struktur wskutek jonizacji atomów), jak i pośrednim (powstanie na skutek radiolizy wody wolnych rodników, które są bardzo reaktywnymi formami wchodzącymi w reakcje z materią). Główną zmianą krytyczną w komórce wywołaną przez promieniowanie jonizujące jest uszkodzenie DNA. Uszkodzenia, które przekraczają wydolność naprawczą komórki, doprowadzają do niemożliwości jej podziału lub bezpośrednio do jej śmierci. Uszkodzenia innych struktur w komórce skutkują istotnymi zaburzeniami jej funkcjonowania i także mogą doprowadzić do jej śmierci. Popromienne zmiany tkanek zdrowych zależą od rodzaju tkanki, objętości w polu napromienianym oraz dawki i sposobu jej frakcjonowania.

Jeden z modeli rozwoju odczynu popromiennego (zaproponowany przez Wheldona i Michałowskiego) zakłada, że intensywność proliferacji komórek w prawidłowej tkance pozostaje pod kontrolą homeostatyczną. W optymalnych warunkach utrata komórkowa jest od...