Pacjent w trakcie leczenia onkologicznego
Najczęstsze powikłania skórne i śluzówkowe chemio- i immunoterapii
dr n. med. Izabela Błażewicz
lek. Damian Kadylak
lek. Adrian Karamon
dr hab. n. med. Michał Sobjanek
prof. dr hab. n. med. Roman J. Nowicki
- Artykuł zawiera przegląd najczęstszych powikłań skórnych i śluzówkowych powstałych w wyniku poszczególnych leków stosowanych w immuno- i chemioterapii
Pomimo postępu i znacznej poprawy skuteczności terapii wciąż obserwowane są liczne działania niepożądane towarzyszące chorobom nowotworowym. Przy niektórych zaburzeniach objawiają się one manifestacjami skórnymi, które niejednokrotnie mogą się charakteryzować ciężkim przebiegiem i silnie wpływać na skuteczność leczenia choroby podstawowej, czasem zmuszając do zaniechania terapii (np. w zespole Stevensa-Johnsona [SJS – Stevens-Johnson syndrome], toksycznej nekrolizie naskórka, polekowej reakcji z eozynofilią i objawami ogólnymi [DRESS – drug rash with eosinophilia and systemic symptoms] czy innych toksycznościach skórnych o nasileniu 3-4 wg Powszechnej Klasyfikacji Działań Niepożądanych [CTCAE – Common Terminology Criteria for Adverse Events]). Pierwszą grupą leków, które wywołują objawy ze strony skóry, są inhibitory receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR – epidermal growth factor receptor). Powodują one zmiany skórne pod postacią zespołu PRIDE (papulopustules and/or paronychia, regulatory abnormalities of hair growth, itching, and dryness due to epidermal growth factor receptor inhibitors), wśród których najczęściej obserwuje się trądzikopodobną osutkę grudkowo-krostkową. Do kolejnej grupy leków powodujących toksyczności skórne należą inhibitory CTLA-4 ([CTLA-4 – cytotoxic T lymphocyte-associated antigen 4], np. ipilimumab stosowany w przerzutowym czerniaku). Wśród powikłań dermatologicznych wymienia się: osutkę plamisto-grudkową, świąd i suchość skóry. Wprowadzone do leczenia zaawansowanego czerniaka inhibitory BRAF oraz inhibitory MEK powodują także osutki skórne. Inhibitory BRAF ponadto przez wpływ na proliferację keratynocytów wywołują liczne zmiany przerostowe – od łagodnych i rozrostów rzekomonowotworowych (keratoacanthoma) do raków kolczystokomórkowych. Częstym powikłaniem dermatologicznym chemioterapii i terapii celowanej są również zmiany toksyczne w obrębie dłoni i stóp (HFSR – hand-foot skin reaction). Objawy uboczne, które obserwuje się po lekach przeciwnowotworowych, mogą dotyczyć również przydatków skóry, tj. paznokci i włosów. Zmiany toksyczne paznokci objawiają się opóźnieniem ich wzrostu, ścieńczeniem płytek lub onycholizą, natomiast zmiany we włosach polegają na zaburzeniach ich wzrostu i nieprawidłowościach struktury.