Temat numeru
Zastosowanie markerów nowotworowych w profilaktyce i monitorowaniu najczęstszych nowotworów
dr n. med. Wioletta Starzec
- Markery nowotworowe stanowią grupę substancji produkowanych przez tkanki nowotworowe bądź nienowotworowe jako reakcja na toczący się proces nowotworowy. Oznaczane z krwi albo ze zmienionej nowotworowo tkanki stanowią w diagnostyce wstępnej guzów o nieznanym punkcie wyjścia element weryfikujący dalszą drogę diagnostyczną. Po leczeniu onkologicznym zaś pomagają wykryć moment nawrotu choroby nowotworowej. W niniejszym artykule omówiono najważniejsze z nich pojawiające się przy obecności najczęstszych raków
Według danych statystycznych World Health Organization (WHO) zawartych w GLOBOCAN 2020 do grona 5 najczęściej występujących nowotworów należą raki: piersi, gruczołu krokowego, płuca, jelita grubego (RJG) i odbytnicy, szyjki macicy. W zależności zaś od płci największą częstotliwość u mężczyzn wykazują raki: płuca, gruczołu krokowego, jelita grubego i odbytnicy, żołądka i wątroby, a u kobiet piersi, jelita grubego i odbytnicy, płuca, szyjki macicy, gruczołu tarczowego.
Użyteczność kliniczną zastosowania markerów nowotworowych określają:
- czułość – tylko u chorych onkologicznych parametr ten będzie podwyższony
- swoistość – przemawiać za nią będzie wartość w granicach normy w populacji osób zdrowych onkologicznie.
Obydwa parametry pozwalają na szerokie zastosowanie markerów w badaniach przesiewowych. Niestety, tylko niektóre charakteryzują się wysoką czułością i specyficznością. Idealny marker powinien: być specyficzny narządowo, mieć wartość skorelowaną z zaawansowaniem nowotworu, mieć znaczenie prognostyczne i predykcyjne.
Przydatność markerów nowotworowych w codziennej pracy medycznej wynika z ich prostej metody oznaczeń i powszechnej dostępności. Szkoda, że takiej możliwości w szerszym zakresie nie mają lekarze podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), którzy w pierwszej kolejności ustalają ścieżki diagnostyczne. Tego typu proste i szybkie narzędzia pozwalają ustalić kierunek dalszego postępowania i wydać skierowanie do właściwego specjalisty. Markery nie są wykorzystywane jedynie w procesie rozpoznania – służą też do oceny skuteczności procesu leczenia i uzupełniania obserwacji po zakończonej terapii onkologicznej innymi metodami badań. Poza przydatnością przy rozpoznaniu w niektórych przypadkach markery nowotworowe mają znaczenie zarówno prognostyczne, jak i predykcyjne. Analizując wynik, należy mieć na uwadze ich występowanie także w schorzeniach nienowotworowych i korelację ze stopniem zaawansowania nowotworu, ponieważ w większości przypadków w chorobie ograniczonej marker może mieć niską wartość albo mieścić się w granicach normy u chorych, którzy nie wydzielają go do krwiobiegu. Za to w rozsianym procesie nowotworowym wyższe wartości może prezentować kilka markerów. Przydatny klinicznie do dalszej oceny będzie ten charakterystyczny dla danego typu nowotworu.
