Minisympozjum psychiatria

Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży

Lek. Agnieszka Pisula1, dr hab. n. med. Anita Bryńska2

1Oddział Dzienny Psychiatrii SPDSK w Warszawie

2Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego, WUM

Adres do korespondencji: Dr hab. n. med. Anita Bryńska, Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego WUM, ul. Marszałkowska 24, 00-576 Warszawa, e-mail: abrynska@interia.pl

Pediatria po Dyplomie 2015;19(1):11-20

Słowa kluczowe

zaburzenia zachowania, agresja, zaburzenia opozycyjno-buntownicze

Wprowadzenie

Zaburzenia zachowania są definiowane jako trwały dezadaptacyjny wzorzec zachowań agresywnych i buntowniczych, które mają charakter aspołeczny i negatywnie wpływają na rozwój dziecka lub nastolatka oraz jego interakcje z rodzicami i przyjaciółmi. Charakteryzują się obecnością powtarzających się zachowań, w których łamane są podstawowe prawa innych osób lub ważne przypisane danemu wiekowi reguły społeczne. Rozpoznanie tej jednostki jest ciągle przedmiotem dyskusji, zawsze jednak powinno zostać odniesione do kontekstu religijnego, rodzinnego i aktualnie obowiązujących wartości społecznych.

Kategoria zachowań opozycyjno-buntowniczych, będąca synonimem łagodniejszej postaci zaburzeń zachowania, cechuje się obecnością nasilonych zachowań buntowniczych, przy czym brakuje poważniejszych działań aspołecznych lub agresywnych, które naruszają prawa innych osób. Utrwalony wzorzec zachowań obejmuje przede wszystkim zachowania negatywistyczne, wrogie, prowokacyjne oraz niszczycielskie, które wyraźnie przekraczają normy zachowania dla danego wieku i kontekstu społeczno-kulturowego. Dziecko przejawiające zachowania opozycyjno-buntownicze często traci panowanie nad sobą, kłóci się z dorosłymi, aktywnie opiera się lub odmawia spełniania próśb dorosłych lub stosowania się do zasad, celowo irytuje innych ludzi, wini innych za swoje błędy lub złe zachowanie, cechuje je drażliwość, łatwo irytuje się w obecności innych, często bywa rozzłoszczone lub obrażone, złośliwe i mściwe. Zachowania te najlepiej widać w kontaktach z dorosłymi lub osobami, które dziecko dobrze zna.1

Z kolei kategoria poważnych zaburzeń zachowania obejmuje takie, które naruszają podstawowe prawa innych osób lub obowiązujące społeczne normy i zasady. Zachowania agresywne przyjmują postać:

  • agresji w stosunku do ludzi i zwierząt (terroryzowanie, straszenie lub upokarzanie innych; rozpoczynanie bójek, używanie broni, która może powodować poważne obrażenia; fizyczne okrucieństwo w stosunku do ludzi i zwierząt; kradzieże przez wymuszenie; zmuszanie innej osoby do aktywności seksualnej)
  • niszczenia własności (podkładanie ognia w celu spowodowania poważnych zniszczeń, celowe niszczenie własności innych osób)
  • oszustwa lub kradzieży (częste kłamstwa w celu uzyskania dóbr czy przysług lub uniknięcia zobowiązań, kradzieże rzeczy o dużej wartości bez konfrontowania się z ofiarą)
  • poważnego naruszania reguł (rozpoczynające się przed 13 rokiem życia pozostawanie poza domem w nocy mimo zakazów rodziców, ucieczki z domu na całą noc, wagarowanie)

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Klasyfikacje diagnostyczne

W klasyfikacji ICD-102 wyodrębniono kategorię zaburzeń zachowania ograniczonych do środowiska rodzinnego (F91.0), zaburzeń zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji (F91.1), zaburzeń zachowania [...]

Zagadnienia epidemiologiczne

Rzetelne rozpoznanie wymaga odróżnienia zaburzeń zachowania od przejściowych zachowań aspołecznych, np. zachowań ryzykownych i związanych z naśladowaniem członków grupy, które są [...]

Zaburzenia zachowania u dziewcząt

U dziewcząt w ostatnich dekadach odnotowuje się duży wzrost zaburzeń zachowania. Badań na ten temat jest znacznie mniej, za to dużo [...]

Etiologia zaburzeń zachowania

Etiologia zaburzeń zachowania jest złożona, uwarunkowana głównie środowiskowo, ale również związana z dodatkowymi czynnikami ryzyka (biologicznymi, poznawczymi i afektywnymi). W badaniach [...]

Współwystępowanie innych zaburzeń

Badania wskazują na częste współwystępowanie opozycyjno-buntowniczych zaburzeń zachowania z zaburzeniami lękowymi (lękiem uogólnionym, fobiami specyficznymi, lękiem społecznym) (9-49% w badaniach epidemiologicznych; [...]

Funkcjonowanie rodziców i rodzin dzieci z zaburzeniami zachowania

Objawy zaburzeń eksternalizacyjnych (zaburzeń zachowania i często współwystępującego zespołu nadpobudliwości psychoruchowej) znacząco utrudniają funkcjonowanie dziecka i otaczających go osób w środowisku [...]

Zalecane formy leczenia

Zaleceniem powszechnie stosowanym w każdej formie zaburzeń zachowania są behawioralne treningi rodzicielskie, które są uznane za złoty standard w leczeniu i [...]
Do góry