Wprowadzenie

Mit skuteczności witaminy C w profilaktyce i leczeniu przeziębienia pojawił się na początku lat 70. ubiegłego wieku, a zawdzięczamy go Linusowi Paulingowi, amerykańskiemu fizykowi i chemikowi. Napisał on niezwykle popularną w tym czasie książkę „Vitamin C and the common cold”, w której zalecał przyjmowanie co najmniej 1 g witaminy C dziennie. Jego fascynacja witaminą C sprawiła, że sam przyjmował od 3 do 12 g tego związku dziennie, a autorytet podwójnego noblisty – wprawdzie nie z dziedziny medycyny – sprawił, że powstał fałszywy pogląd na temat skuteczności witaminy C w przeziębieniu, który w niektórych środowiskach przetrwał do dziś. Przyczyniły się do tego także błędne interpretacje wyników badań nieprawidłowo opracowanych i przeprowadzonych w latach 60. i 70. XX wieku.

Witamina C (kwas askorbowy) była przedmiotem wielu badań, przeprowadzonych głównie w latach 60., 70. i 80., niewiele z nich spełniało jednak kryteria stawiane obecnie kontrolowanym badaniom klinicznym. Badania te dotyczyły przede wszystkim zastosowania witaminy C w profilaktyce przeziębienia i innych zakażeń górnych dróg oddechowych. Ponadto badano wpływ suplementacji witaminy C u sportowców i osób wykonujących ciężką pracę fizyczną, palaczy, pacjentów z trudno gojącymi się ranami i odleżynami, szkorbutem, zmniejszoną odpornością immunologiczną, astmą, miażdżycą, niedokrwienną chorobą serca, zaburzoną osteogenezą, niektórymi chorobami nowotworowymi.

Wyniki tych badań są niejednoznaczne, a często nawet sprzeczne, prawdopodobnie ze względu na zastosowanie różnych subiektywnych metod oceny. Przez lata kontrowersje budziła zwłaszcza rola witaminy C w profilaktyce i leczeniu przeziębienia. Wątpliwości nie budzi skuteczność kwasu askorbowego w leczeniu odleżyn ani szkorbutu, natomiast nie zostało potwierdzone jego działanie lecznicze w zaawansowanych nowotworach. Brakuje zgodności co do roli kwasu askorbowego w astmie i zwiększaniu wydolności fizycznej u sportowców. Wyniki niektórych badań klinicznych potwierdzają natomiast związek między występowaniem u osób w podeszłym wieku zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej a stężeniem we krwi witamin antyoksydacyjnych, w tym witaminy C.

W ostatnich dwóch dekadach ukazało się wiele metaanaliz oraz prac krytykujących dobór kryteriów i sposób prowadzenia niektórych badań kontrolowanych z lat 70., dotyczących m.in. podawania megadawek witaminy C w zapobieganiu przeziębieniu.^1-4

Najnowsza metaanaliza z 2013 r. podsumowuje wyniki 29 randomizowanych badań kontrolowanych, w których z udziałem ponad 11 000 uczestników oceniano wpływ suplementacji witaminy C w profilaktyce i leczeniu przeziębienia.5