Wprowadzenie

Prawidłowy rozwój fizyczny jest najbardziej obiektywnym wskaźnikiem dobrego stanu zdrowia dziecka. Na ten proces ma wpływ wiele czynników endogennych i środowiskowych. O potencjale wzrostowym decydują głównie czynniki genetyczne dziedziczone od rodziców, ale także warunki rozwoju w okresie płodowym, stan odżywienia, czynność hormonalna ustroju oraz wiek rozpoczęcia dojrzewania i jego dynamika. Zdrowe dziecko do 3 roku życia zwykle ma ustaloną swoją docelową pozycję centylową wzrostu, którą powinno utrzymać do osiągnięcia wzrostu ostatecznego.¹ Monitorowanie wzrastania jest podstawowym elementem wszystkich programów profilaktyki zdrowotnej na świecie, a zaburzenia wzrastania są uważane za dość wczesny objaw pogorszenia stanu zdrowia u dziecka.^2,3

W pracy przedstawiono kryteria rozpoznawania zaburzeń wzrastania, najczęstsze przyczyny niedoboru wzrostu i wskazania do przeprowadzenia diagnostyki. Opisano zasady, którymi należy kierować się w diagnostyce niedoboru wzrostu. W wielu przypadkach o ustalonej przyczynie udaje się poprawić wzrastanie i pacjent może osiągnąć prawidłowy wzrost ostateczny. Racjonalna diagnostyka pozwala na wczesne rozpoznanie i podjęcie leczenia. Należy pamiętać, że nie wszystkie niskie dzieci mają niekorzystną prognozę wzrostu ostatecznego. Dzieci z konstytucjonalnym wolnym wzrastaniem i dojrzewaniem uzyskują prawidłowy wzrost ostateczny po zakończeniu dojrzewania nawet po 18 roku życia.

Kryteria oceny zaburzeń wzrastania i wskazania do przeprowadzenia diagnostyki

Przy ocenie wzrostu zazwyczaj za normę przyjmuje się wartości nieodbiegające więcej niż o ±2 odchylenia standardowe (SD) od średniej wartości dla wieku i płci w populacji, z której wywodzi się dziecko. Wartość ta odpowiada w przybliżeniu pozycji 3 centyla. Uważa się zatem, że wzrost poniżej -2 SD od średniej dla wieku i płci jest nieprawidłowy. W ocenie pozycji centylowej dziecka porównuje się jego wzrost ze wzrostem rówieśników i nie uwzględnia potencjału wzrostowego dziecka wyznaczonego przez wzrost rodziców. Uważa się, że wzrost dziecka nie powinien się różnić od średniej wzrostu rodziców o więcej niż ±2 SD. Kompletną ocenę wzrastania uzupełnia obliczenie tempa wzrastania dziecka, czyli określenie rocznego przyrostu wzrostu. Odstęp między pomiarami, który można uznać za miarodajny przy ocenie tempa wzrastania, powinien wynosić od 6 do 12 miesięcy. Tempo wzrastania nie powinno być wolniejsze niż -1 SD dla wieku i płci.

Jeżeli u dziecka stwierdzamy chociaż jedną z wyżej wymienionych nieprawidłowości, należy je skierować na wstępną diagnostykę.