Fenyloketonuria jest przykładem wrodzonej choroby metabolicznej, która z powodzeniem poddaje się leczeniu. Jej przewlekły charakter, uciążliwość stosowanej diety niskofenyloalaninowej oraz zagrożenie ze strony zespołu matczynej fenyloketonurii sprawiają jednak, że nadal musimy szukać sposobów poprawy skuteczności metod leczenia.

Wprowadzenie

Fenyloketonuria (PKU – phenylketonuria) jest jedną z najczęstszych i najlepiej poznanych wrodzonych chorób metabolicznych. Jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Po raz pierwszy została opisana w latach 30. XX wieku,¹ stając się piątą chorobą spośród schorzeń określanych wspólnym terminem wrodzone błędy metabolizmu (inborn error of metabolism).² Fenyloketonuria występuje w Polsce ze średnią częstością około 1:7500 urodzeń.

Podstawowym klinicznym objawem nieleczonej fenyloketonurii jest przewlekłe uszkodzenie mózgu prowadzące do niepełnosprawności intelektualnej. Przyczyną choroby jest hiperfenyloalaninemia – podstawowy, biochemiczny objaw PKU – występująca przy braku lub znacznym zmniejszeniu aktywności hydroksylazy-4-fenyloalaninowej (PAH), enzymu katalizującego konwersję fenyloalaniny do tyrozyny.

Dla człowieka fenyloalanina jest aminokwasem egzogennym, co umożliwia kontrolę jej zawartości w organizmie dzięki modyfikacji podaży w diecie. W 1953 roku niemiecki lekarz Horst Bickel po raz pierwszy zastosował dietę niskofenyloalaninową u pacjenta z PKU,³ a w ciągu następnych lat dieta ta okazała się skuteczną metodą leczniczą. Od tego czasu datuje się stały postęp w zakresie skuteczności diagnostyki i terapii PKU.

Opracowany przez Roberta Guthriego na początku lat 60. XX wieku test diagnostyczny pozwalający wykryć hiperfenyloalaninemię (badanie stężenia fenyloalaniny w wyschniętej kropli krwi pobieranej na specjalną bibułę filtracyjną) w 1963 roku został wdrożony do badań przesiewowych noworodków w kierunku PKU.⁴ Ponadto metoda ta dała możliwość skutecznego monitorowania leczenia PKU, wymagającego regularnych oznaczeń stężenia fenyloalaniny we krwi. Dzięki testom bibułowym stało się możliwe wdrożenie swoistego leczenia (diety niskofenyloalaninowej) jeszcze przed wystąpieniem klinicznych objawów choroby i uchronienie pacjentów przed nieodwracalnym uszkodzeniem mózgu w przypadku opóźnionego rozpoznania i leczenia choroby.⁵ Należy podkreślić, że prawidłowe leczenie gwarantuje prawidłowy rozwój intelektualny pacjenta.

Diagnostyka fenyloketonurii

Wykrywanie PKU opiera się na stwierdzeniu hiperfenyloalaninemii stanowiącej podstawowy objaw biochemiczny tej choroby. Obecnie na świecie powszechnie stosuje się badania przesiewowe umożliwiające szybką identyfikację noworodków z hiperfenyloalanin...