Dermatologia

Świąd przewlekły u dzieci – przyczyny i postępowanie

lek. Paulina Szczepanik-Kułak
prof. dr hab. n. med. Dorota Krasowska

Klinika Dermatologii, Wenerologii i Dermatologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Adres do korespondencji: lek. Paulina Szczepanik-Kułak

Klinika Dermatologii, Wenerologii i Dermatologii Dziecięcej, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 w Lublinie

ul. Radziwiłłowska 13, 20-081 Lublin, e-mail: vpaulinav@gmail.com

  • Omówienie mechanizmu powstawania świądu (dermatologicznego, układowego, neurologicznego, psychosomatycznego, mieszanego i idiopatycznego)
  • Świąd w praktyce klinicznej lekarza pediatry – omówienie przyczyn świądu u noworodków i niemowląt, małych i starszych dzieci oraz nastolatków
  • Propozycja algorytmu diagnostycznego świądu
  • Leczenie świądu u dzieci: farmakoterapia, fototerapia i psychiatria


Określenie „świąd” zostało wprowadzone w 1660 roku przez lekarza niemieckiego pochodzenia Samuela Hafenreffera i oznacza „nieprzyjemne uczucie wyzwalające potrzebę drapania”1. Świąd stanowi objaw chorobowy, który może dotyczyć zarówno powierzchni skóry, jak i błon śluzowych górnego odcinka układu oddechowego i spojówek. Klasyczny podział świądu ze względu na czas trwania dolegliwości obejmuje świąd ostry (AP – acute pruritus) i przewlekły (CP – chronic pruritus), a granicę wyznacza okres 6 tygodni. Patofizjologia obu podtypów świądu jest odmienna. W przypadku świądu ostrego bodziec generuje pobudzenie przekazywane włóknami czuciowymi do ośrodkowego układu nerwowego, które następnie ulega interpretacji i konwersji na reakcję ruchową, czyli drapanie odpowiedniego obszaru ciała, co jest równoznaczne z wygaszeniem sygnału inicjującego. Z kolei u podłoża świądu przewlekłego leżą inne, złożone i dynamiczne zjawiska, które obejmują udział trzech czynników: środowiskowych, biochemicznych i molekularnych. Dodatkowo występuje tzw. zjawisko ośrodkowej sensytyzacji. Wydaje się oczywiste, że celem terapeutycznym powinno być unikanie czynnika prowokującego objawy lub – jeśli etiologia dolegliwości jest nieustalona – zahamowanie neuronalnego przepływu informacji świądowej w obrębie zarówno centralnego, jak i obwodowego układu nerwowego2,3.

Świąd = ból?

Związek świądu z bólem jest skomplikowany i stanowi dość częsty przedmiot zainteresowania badaczy. Są to subiektywne dolegliwości o negatywnym wpływie na ogólne funkcjonowanie pacjentów, będące źródłem dyskomfortu i stresu. Chorym trudno obiektywnie ocenić nasilenie objawów. Ból i świąd to odrębne doznania czuciowe, inicjowane i przewodzone częściowo przez te same zakończenia i włókna nerwowe, przełączające się w zwojach rdzenia kręgowego lub nerwów czaszkowych. Odpowiedź ruchowa na bodziec świądowy i bólowy przekazywana zstępującymi szlakami jest zupełnie inna, choć w obu przypadkach jej głównym celem jest eliminacja zbędnego pobudzenia. Reakcją na bodziec bólowy jest unikanie ewentualnego działania uszkadzającego tkanki. Z kolei bodziec świądowy wywołuje odpowiedź ruchową związaną z drapaniem określonego obszaru skóry, które zmniejsza odczucie swędzenia, co odbywa się dzięki hamowaniu rdzeniowemu i nadrdzeniowemu. I tak z jednej strony w obrębie danego miejsca nie czuje się już uciążliwego świądu, a z drugiej strony może go zastąpić ból, jeśli drapanie było zbyt nasilone, co wydaje się już zrozumiałe dzięki wyżej wspomnianej zależności. Warto nadmienić, że w rdzeniu kręgowym istnieją neurony swoiste dla drogi świądowej3,4.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Etiologia i częstość zaburzenia

Świąd ma charakter wielowymiarowy, wymaga wielospecjalistycznego podejścia oraz współpracy między klinicystami. Klasyczny podział świądu uwzględniający etiologię zaburzenia obejmuje świąd: dermatologiczny, układowy, [...]

Obraz kliniczny

Wiele czynników, między innymi lokalizacja dolegliwości oraz choroba podstawowa, w której przebiegu występuje odczucie swędzenia, wpływa na różny obraz kliniczny świądu [...]

Procedury diagnostyczne

Wpływ świądu przewlekłego na pacjentów

Udowodniono, że świąd przewlekły negatywnie wpływa na jakość życia chorych i ich rodzin. Podobnie jak pacjenci cierpiący z powodu przewlekłego bólu [...]

Skale pomiarowe

Świąd jest objawem subiektywnym, dlatego jego dokładna ocena jest bardzo trudna. Obecnie dostępne są powszechnie akceptowane, walidowane i standaryzowane skale pomiarowe, [...]

Leczenie

W przekazywaniu bodźców świądowych w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym biorą udział dwa rodzaje neuronalnych szlaków: histaminergiczne i niehistaminergiczne oraz wiele [...]

Wnioski

Świąd przewlekły to objaw utrzymujący się przez ponad 6 tygodni, którego patogeneza jest bardzo złożona i wieloczynnikowa, co powoduje, że ustalenie [...]

Do góry