Niedobór żelaza jest jedną z najczęstszych przyczyn niedokrwistości u dzieci^1-4. Jej cechą charakterystyczną jest mikrocytoza (zmniejszona objętość krwinek) i hipochromia (niedobarwliwość) krwinek czerwonych^1-14. Stanem poprzedzającym jawną niedokrwistość jest niedobór żelaza bez niedokrwistości, czyli sideropenia^5,6,13. W tym przypadku wyniki wskaźników gospodarki żelazowej są nieprawidłowe, natomiast w morfologii krwi obwodowej nie stwierdza się jeszcze charakterystycznych zmian^6,7.

Metabolizm i funkcja żelaza

Proces przemiany żelaza w organizmie ma złożony charakter. Ważną rolę odgrywają w nim białka zaangażowane w transport i wchłanianie tego pierwiastka^8,15. Żelazo pełni w organizmie wiele ważnych funkcji. Jest ono składnikiem hemoglobiny oraz innych hemoprotein, takich jak mioglobina czy cytochromy^8,15. Odgrywa również ważną rolę w syntezie DNA i regulacji cyklu komórkowego^8,15. Należy podkreślić znaczenie żelaza w procesie kształtowania się układu nerwowego – bierze ono udział w syntezie neuroprzekaźników i w procesach mielinizacji^2,13,15. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrywanie i leczenie niedoborów tego pierwiastka, zwłaszcza w okresie intensywnego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego^2,12,13,15. Żelazo, które jest wykorzystywane w procesie erytropoezy, pochodzi z dwóch źródeł: zewnętrznego, gdy jest dostarczane wraz z pokarmem, i wewnętrznego – wtedy pochodzi ono z rozpadu „starych” krwinek czerwonych^8,15. Drogą pokarmową przyswajane jest jedynie 5% potrzebnej ilości żelaza (1-2 mg). Ta sama ilość jest usuwana z organizmu wraz ze złuszczonym nabłonkiem jelita^8,15.

Zapotrzebowanie na żelazo jest ściśle związane z wiekiem i wynosi u dzieci:

• w wieku 6-12 miesięcy: 7,8-11 mg/24 h
• w wieku 1-3 lat: 5,8-9 mg/24 h
• w wieku 4-8 lat: 6,1-10 mg/24 h
• w wieku 9-13 lat: 8-11 mg/24 h¹³.

Dieta przeciętnego dorosłego człowieka dostarcza 15-25 mg żelaza na dobę. W większości jest to żelazo niehemowe, a tylko niewielką część stanowi hemowe. Te dwa typy żelaza różnią się w znaczący sposób biodostępnością. Żelazo hemowe, które występuje w produktach mięsnych, jest lepiej przyswajalne niż jego forma niehemowa – wchłania się bowiem w około 20%. Natomiast żelazo niehemowe, obecne w pokarmach pochodzenia roślinnego oraz jajkach, wchłania się jedynie w 2-5%^8,9,13,15, a jego przyswajalność zależy od wielu czynników towarzyszących¹⁰ – w kwaśnym środowisku przyswajalność żelaza niehemowego wzrasta, a w obecności tanin, fitynianów i związków wapnia ulega zmniejszeniu^8,9,15.