Standardy postępowania

Postępowanie w niedokrwistości z niedoboru żelaza

lek. Aleksandra Pankiewicz
dr hab. n. med. Anna Adamowicz-Salach

Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Adres do korespondencji:

dr hab. n. med. Anna Adamowicz-Salach

Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii,

Warszawski Uniwersytet Medyczny

ul. Żwirki i Wigury 63A, 02-091 Warszawa

e-mail: anna.adamowicz-salach@wum.edu.pl

  • Wchłanianie i przemiana żelaza oraz rola hepcydyny
  • Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza
  • Stosowanie preparatów żelaza profilaktycznie i w ramach terapii – dawkowanie, działania niepożądane, monitorowanie odpowiedzi na leczenie


Niedobór żelaza jest jedną z najczęstszych przyczyn niedokrwistości u dzieci1-4. Jej cechą charakterystyczną jest mikrocytoza (zmniejszona objętość krwinek) i hipochromia (niedobarwliwość) krwinek czerwonych1-14. Stanem poprzedzającym jawną niedokrwistość jest niedobór żelaza bez niedokrwistości, czyli sideropenia5,6,13. W tym przypadku wyniki wskaźników gospodarki żelazowej są nieprawidłowe, natomiast w morfologii krwi obwodowej nie stwierdza się jeszcze charakterystycznych zmian6,7.

Metabolizm i funkcja żelaza

Proces przemiany żelaza w organizmie ma złożony charakter. Ważną rolę odgrywają w nim białka zaangażowane w transport i wchłanianie tego pierwiastka8,15. Żelazo pełni w organizmie wiele ważnych funkcji. Jest ono składnikiem hemoglobiny oraz innych hemoprotein, takich jak mioglobina czy cytochromy8,15. Odgrywa również ważną rolę w syntezie DNA i regulacji cyklu komórkowego8,15. Należy podkreślić znaczenie żelaza w procesie kształtowania się układu nerwowego – bierze ono udział w syntezie neuroprzekaźników i w procesach mielinizacji2,13,15. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrywanie i leczenie niedoborów tego pierwiastka, zwłaszcza w okresie intensywnego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego2,12,13,15. Żelazo, które jest wykorzystywane w procesie erytropoezy, pochodzi z dwóch źródeł: zewnętrznego, gdy jest dostarczane wraz z pokarmem, i wewnętrznego – wtedy pochodzi ono z rozpadu „starych” krwinek czerwonych8,15. Drogą pokarmową przyswajane jest jedynie 5% potrzebnej ilości żelaza (1-2 mg). Ta sama ilość jest usuwana z organizmu wraz ze złuszczonym nabłonkiem jelita8,15.

Zapotrzebowanie na żelazo jest ściśle związane z wiekiem i wynosi u dzieci:

  • w wieku 6-12 miesięcy: 7,8-11 mg/24 h
  • w wieku 1-3 lat: 5,8-9 mg/24 h
  • w wieku 4-8 lat: 6,1-10 mg/24 h
  • w wieku 9-13 lat: 8-11 mg/24 h13.

Dieta przeciętnego dorosłego człowieka dostarcza 15-25 mg żelaza na dobę. W większości jest to żelazo niehemowe, a tylko niewielką część stanowi hemowe. Te dwa typy żelaza różnią się w znaczący sposób biodostępnością. Żelazo hemowe, które występuje w produktach mięsnych, jest lepiej przyswajalne niż jego forma niehemowa – wchłania się bowiem w około 20%. Natomiast żelazo niehemowe, obecne w pokarmach pochodzenia roślinnego oraz jajkach, wchłania się jedynie w 2-5%8,9,13,15, a jego przyswajalność zależy od wielu czynników towarzyszących10 – w kwaśnym środowisku przyswajalność żelaza niehemowego wzrasta, a w obecności tanin, fitynianów i związków wapnia ulega zmniejszeniu8,9,15.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Metabolizm i funkcja żelaza

Proces przemiany żelaza w organizmie ma złożony charakter. Ważną rolę odgrywają w nim białka zaangażowane w transport i wchłanianie tego pierwiastka8,15. [...]

Wywiad i badanie przedmiotowe

Ważną rolę w rozpoznawaniu niedoboru żelaza odgrywa dokładnie przeprowadzony wywiad lekarski. W przypadku noworodków i niemowląt istotne znaczenie mają informacje dotyczące [...]

Badania laboratoryjne

Niedokrwistość z niedoboru żelaza podejrzewamy w przypadku niedokrwistości mikrocytarnej, gdy stężenie hemoglobiny jest obniżone o minimum 2 odchylenia standardowe w stosunku [...]

Różnicowanie

Niedokrwistość z niedoboru żelaza należy różnicować z innymi chorobami przebiegającymi z obniżeniem wartości Hb i MCV. Należą do nich: niedokrwistość chorób [...]

Leczenie

W terapii niedokrwistości z niedoboru żelaza stosuje się preparaty żelaza w dawce 6 mg/kg m.c./24 h, najczęściej w 2-3 podzielonych dawkach1,4-7,14. [...]

Profilaktyka niedoboru – grupy ryzyka

W tabeli 4 przedstawiono przyczyny kliniczne, w których obligatoryjnie należy prowadzić profilaktykę za pomocą preparatów żelaza ze względu na duże ryzyko [...]

Podsumowanie

Znajomość grup ryzyka wystąpienia niedoboru żelaza, a także bezwzględnych wskazań do profilaktyki umożliwia zapobieganie niedokrwistości z niedoboru żelaza. Niedobór żelaza często [...]

Do góry