Dojrzewanie płciowe to jeden z etapów ewolucji układu podwzgórze–przysadka–gonady prowadzący do osiągnięcia osobniczej dojrzałości płciowej i płodności. W tym czasie zachodzą liczne zmiany hormonalne, somatyczne oraz psychiczne zgodnie z dymorfizmem płciowym. Jest to proces złożony, zależny od czynników genetycznych, podlegający wpływom środowiskowym i socjoekonomicznym, spośród których jednym z ważniejszych jest stan odżywienia.

Częstym powodem zgłaszania się rodziców z dziećmi na konsultacje u endokrynologa są zaburzenia dojrzewania. Najczęstszym problemem są objawy przedwczesnego pokwitania. Znacznie rzadziej rozpoznajemy opóźnione dojrzewanie. Definiujemy je jako brak jakichkolwiek objawów dojrzewania u dziewczynki, która skończyła 13 lat, i u chłopca, który skończył 14 lat, lub brak postępu dojrzewania w ciągu 2 lat od momentu wystąpienia pierwszych objawów.

W każdym przypadku istotne jest przeprowadzenie starannej diagnostyki. Poniżej przedstawiamy możliwe przyczyny opóźnionego dojrzewania i schemat postępowania diagnostyczno-terapeutycznego.

Wybrane elementy fizjologii układu podwzgórze–przysadka–gonady

Za początek dojrzewania płciowego w układzie hormonalnym podwzgórze–przysadka–gonady uważa się wzrost amplitudy i częstości pulsacyjnego wydzielania gonadoliberyny (GnRH – gonadotropin-releasing hormone) po okresie ciszy hormonalnej.

Proces ten jest inicjowany przez tzw. generator pulsów gonadoliberyny, czyli grupę neuronów jądra łukowatego. W odpowiedzi na funkcję bioelektryczną generatora podwzgórze, wydzielając pulsacyjnie GnRH, pobudza przysadkę do wydzielania gonadotropin. Na funkcjonowanie podwzgórza wpływ wywierają także inne ośrodki centralnego układu nerwowego oraz czynniki zewnętrzne.

Gonadotropiny: hormon folikulotropowy (FSH – follicle-stimulating hormone) i hormon luteinizujący (LH – luteinizing hormone) przez receptory w gonadach stymulują produkcję steroidów płciowych (estrogenów i testosteronu), co powoduje pojawienie się...