Wrodzone wady metabolizmu (WWM) u noworodków stanowią wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne dla lekarzy neonatologów. Różnorodność objawów klinicznych oraz przekonanie o rzadkim występowaniu tych chorób powodują, że często WWM są pomijane w diagnostyce różnicowej ciężkiego stanu, szczególnie u noworodka urodzonego o czasie, bez określonych czynników ryzyka.

Wczesna diagnoza oraz szybkie zastosowanie odpowiedniego leczenia wpływają na zmniejszenie śmiertelności z powodu WWM oraz częstości występowania i ciężkości przebiegu odległych powikłań, głównie neurologicznych.

Definicja i epidemiologia

WWM to niejednorodna grupa chorób najczęściej spowodowanych deficytem aktywności pojedynczego enzymu, co prowadzi do nieprawidłowego funkcjonowania danego szlaku metabolicznego. Skutkami tego są akumulacja metabolitów przed blokiem enzymatycznym lub niedobór produktów pośrednich czy końcowych. WWM mogą również wynikać z deficytów białek transportowych lub kofaktorów, które zazwyczaj wpływają na aktywność wielu enzymów i tym samym mogą zaburzać wiele szlaków metabolicznych. Znanych jest ponad 1000 WWM. W większości przypadków choroby te dziedziczą się w sposób autosomalny recesywny, rzadsze są inne sposoby dziedziczenia, m.in. sprzężone z chromosomem X czy mitochondrialne^1,2.

Częstość występowania poszczególnych chorób jest mała. Jako cała grupa WWM dotyczą mniej więcej 1 noworodka na 2500 urodzeń. Pierwsze objawy kliniczne mogą pojawić się w każdym wieku: od okresu płodowego przez okres noworodkowy po dorosłość².

Skrining noworodkowy

Rozwój badań przesiewowych noworodków znacząco wpłynął na zwiększenie wykrywalności WWM. W Polsce populacja noworodków objęta jest programem badań przesiewowych finansowanych przez Ministerstwo Zdrowia. Obecnie w ramach tego programu przeprowadzana jest diagnostyka 29 chorób wrodzonych, takich jak: niedoczynność tarczycy, mukowiscydoza, wrodzony przerost nadnerczy, fenyloketonuria, deficyt biotynidazy i 24 innych WWM (tab. 1).

Od każdego noworodka po 48 godzinie życia (najczęściej w 3-4 dobie życia) pobierana jest krew na bibułę przesiewową, a następnie przeprowadzane badanie metodą tandemowej spektrometrii mas (MS/MS). Procedura ta umożliwia wczesne wykrycie chorób objętych przesiewem, w tym WWM, i włączenie odpowiedniego leczenia jeszcze przed wystąpieniem objawów. Niekiedy WWM mogą ujawnić się już w pierwszych dobach życia, zanim krew zostanie pobrana do badania przesiewowego³.