dr n. med. Hanna Sikorska-Szaflik

prof. dr hab. n. med. Andrzej Boznański

Spirometria jest badaniem służącym do oceny objętości i pojemności płuc, a także do pomiarów przepływów powietrza przez drogi oddechowe. Umożliwia wykrycie obturacji i restrykcji – utrudnienia przepływu powietrza w drogach oddechowych bądź wyłączenia części miąższu płuc z wymiany gazowej. Badanie to jest obecnie powszechnie wykonywane ze względu na łatwą dostępność sprzętu, dokładne wytyczne określające właściwy sposób pomiaru i jasne wskazówki interpretacyjne.

Czy badanie spirometryczne można przeprowadzać u dzieci? Oczywiście! Pacjenci powyżej 7 roku życia doskonale radzą sobie z wykonaniem spirometrii, a w badaniach wykazano, że nawet dziecko w wieku przedszkolnym jest w stanie wykonać prawidłowy, powtarzalny manewr wymuszonego wydechu¹. Właściwie przeprowadzona i zinterpretowana adekwatnie do wieku spirometria może być przydatna w diagnostyce i leczeniu wielu chorób układu oddechowego u dzieci, w tym m.in.: astmy, mukowiscydozy, wrodzonych lub nabytych wad rozwojowych dróg oddechowych.

Wskazania i przeciwwskazania do spirometrii

Wskazania do wykonania spirometrii można podzielić na 4 grupy²:

• diagnostyczne – badanie przeprowadza się w celu diagnostyki chorób układu oddechowego, jeśli u pacjenta występują niepokojące objawy lub odchylenia w badaniach laboratoryjnych i obrazowych, np. w RTG klatki piersiowej
• monitoringowe – dzięki spirometrii można nadzorować przebieg leczenia poprzez kontrolę stanu dróg oddechowych, np. u pacjentów stosujących steroidy wziewne
• orzecznicze – zwykle spirometrię wykonuje się u dorosłych pacjentów w celu orzekania o niezdolności do pracy
• epidemiologiczne – celem spirometrii jest ustalenie norm i wartości należnych dla określonych populacji pacjentów.

Przeciwwskazania do wykonania badania spirometrycznego dzieli się natomiast na 2 grupy:

• bezwzględne:
  • świeży zawał serca, udar mózgu (wymagany jest miesiąc odstępu)
  • krwioplucie o nieznanej przyczynie
  • odma opłucnowa (do 4 tygodni od wyleczenia)
  • tętniak aorty brzusznej lub piersiowej
  • niedawno przebyte operacje okulistyczne
  • brak współpracy z pacjentem
• względne:
  • kaszel (trudności z wykonaniem natężonego wydechu)
  • nudności, wymioty, zawroty głowy
  • bóle w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej uniemożliwiające natężony wydech.

Przygotowanie do badania

Tabela 1. Zalecany czas od ostatniej dawki leku do momentu wykonania badania spirometrycznego

Pacjenci pediatryczni wymagają szczególnego zaangażowania ze strony osoby wykonującej spirometrię. Od prawidłowego przygotowania, uspokojenia i zapoznania dziecka z procedurą zależą powodzenie przeprowadzenia badania i jakość wyniku. Należy zatem dziecku dokładnie wytłumaczyć i – co ważniejsze – pokazać odpowiednie ułożenie ciała oraz sposób oddychania na kolejnych etapach badania. Przed wykonaniem spirometrii pacjent nie powinien przyjmować określonych leków (tab. 1), nie ma jednak potrzeby odstawiania glikokortykosteroidów wziewnych i systemowych (doustnych) przed badaniem. Ubiór nie powinien krępować ruchów klatki piersiowej. Dziecko powinno być wypoczęte, a bezpośrednio przed badaniem nie powinno spożywać posiłku czy też pić herbaty bądź napojów gazowanych.

Przebieg badania

Przed rozpoczęciem badania spirometr należy skalibrować. Następnie trzeba wprowadzić aktualne dane pacjenta, takie jak: wiek, wzrost i masa ciała, w celu przeliczenia przez aparat prawidłowych wartości należnych. Aby ocena była obiektywna, powinno się korzystać z oprogramowania dostosowanego do dzieci. Dostępne są specjalne programy ułatwiające dziecku poprawne wykonanie badania, np. na ekranie pojawiają się świeczki i zadaniem pacjenta jest je zdmuchnąć¹. Czasem nawet tak proste ćwiczenie, jakim jest nadmuchanie balonika przed badaniem, może pomóc dziecku nauczyć się właściwego wykonywania manewru, co jest istotne w prawidłowym przeprowadzeniu spirometrii¹.

Badanie wykonuje się w pozycji siedzącej. Pacjent powinien być wyprostowany, stopy mieć oparte na podłodze. Młodsze dzieci bada się w pozycji stojącej. Ustnik spirometru powinien znajdować się za zębami pacjenta i być szczelnie objęty wargami, a specjalny klips założony na nos. Po włożeniu przez dziecko ustnika do ust należy je zachęcić do wykonania kilku spokojnych wdechów i wydechów, by mogło się przyzwyczaić do oddychania z klipsem na nosie i ustnikiem w buzi.

W trakcie spokojnego oddychania mierzy się objętość oddechową (TV – tidal volume). Jeśli po skończonym normalnym wydechu polecimy pacjentowi zrobienie dodatkowo jeszcze maksymalnego wydechu, to wydmuchana objętość powietrza będzie zapasową objętością wydechową (ERV – expiratory reserve volume). Gdy po normalnym wdechu pacjent będzie nadal wdychał powietrze, to osiągnie zapasową objętość wdechową (IRV – inspiratory reserve volume). Po zsumowaniu TV, ERV i IRV otrzymujemy pojemność życiową (VC – vital capacity), czyli maksymalną objętość powietrza, jaką pacjent może wciągnąć do płuc po wcześniejszym wykonaniu maksymalnego wydechu. Objętość powietrza, która zostaje w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu, nazywana jest objętością zalegającą (RV – residual volume). Po zsumowaniu RV i VC otrzymujemy maksymalną pojemność całkowitą (TLC – total lung capacity). Wszystkie te objętości, z wyjątkiem RV, a w konsekwencji także TLC, mierzymy podczas badania spirometrycznego (ryc. 1³).

Rycina 1. Objętości i pojemności płuc³