Odmowa bądź wyrażenie zgody na udzielanie świadczeń medycznych są jednymi z podstawowych praw, jakie przysługują pacjentowi. W regulacjach prawa medycznego znajdują się przepisy dotyczące szczególnej w tym zakresie sytuacji pacjentów małoletnich, a także roli sądu opiekuńczego ingerującego we władzę rodzicielską w imię ochrony dobra dziecka.

Wyrażenie zgody na świadczenie zdrowotne jest głównym przejawem autonomii woli pacjenta. Zgoda stanowi warunek konieczny podjęcia działań przez lekarza. Jej udzielenie z kolei zezwala na ingerencję w integralność fizyczną pacjenta w ustalonym z nim uprzednio zakresie. Działanie w ramach udzielonej zgody uchyla bezprawność działania, a także uniemożliwia pociągnięcie lekarza do odpowiedzialności. Brak zgody przedstawiciela ustawowego na udzielenie świadczenia zdrowotnego pacjentowi małoletniemu może zostać wyrażony w dowolny sposób. Przepisy nie precyzują, czy zgodę powinien wyrazić jeden z rodziców, czy też oboje. Wyjątkiem od zasady udzielenia zgody na interwencje medyczne jest skierowanie sprawy do sądu opiekuńczego, by ten wydał stosowne rozstrzygnięcie. Postanowienie sądu ingeruje we władzę rodzicielską.

Prawo do odmowy

Zagadnienie odmowy zgody rodziców małoletniego może być rozpatrywane na kilku płaszczyznach, w szczególności: prawnomedycznej, prawnorodzinnej, a także prawnokarnej. Kwestia odmowy zgody przez rodziców na udzielenie małoletniemu dziecku określonego świadczenia zdrowotnego zasługuje na szczególną uwagę. Głośno jest o przypadkach braku zgody rodziców na wykonanie koniecznej do przeżycia operacji lub transfuzji krwi ze względów religijnych. Coraz częściej słyszy się również o przypadkach odmówienia zgody na obowiązkowe szczepienia ochronne dzieci.

Dorosły pacjent posiada prawo do samostanowienia o sobie¹. Co do zasady zatem osobą uprawnioną do wyrażenia zgody będzie sam zainteresowany. Odmienne regulacje przewidziane zostały natomiast w odniesieniu do pacjentów małoletnich, czyli takich, którzy nie ukończyli 18 roku życia. Takie osoby nie mogą same w sposób prawnie skuteczny ani zgody wyrazić, ani jej odmówić. Wyróżniamy wówczas dwie sytuacje: w pierwszej małoletni pacjenci działają poprzez swoich przedstawicieli, w drugiej starsze dzieci działają wspólnie z nimi.