Definicja i kryteria rozpoznawania

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to wieloczynnikowy proces zapalny obejmujący miąższ trzustki, a często także tkanki przyległe, wywołany przedwczesną aktywacją enzymów trzustkowych¹. Częstość epizodów OZT w populacji pediatrycznej jest szacowana na 3,6-13,3/100 000 dzieci na rok². W ostatnich latach odnotowuje się coraz więcej rozpoznań OZT wśród dzieci, co można wiązać m.in. z rosnącą liczbą wykonywanych oznaczeń stężenia lipazy i amylazy czy ze zwiększoną częstością żółciopochodnego zapalenia trzustki mającego związek z otyłością³.

Według wytycznych International Study Group of Pediatric Pancreatitis: In Search for a Cure (INSPPIRE), wzorowanych na kryteriach z Atlanty, rozpoznanie OZT wymaga spełnienia 2 z 3 następujących kryteriów^3-5:

• obecność bólu w nadbrzuszu o ostrym początku, często promieniującego do pleców
• oznaczenie stężenia amylazy lub lipazy w surowicy ≥3-krotnie przekraczającego górną granicę normy
• stwierdzenie typowych dla OZT zmian w badaniach obrazowych jamy brzusznej (w badaniu ultrasonograficznym [USG], tomografii komputerowej [TK], rezonansie magnetycznym [MR]).

U większości dzieci OZT przebiega pod postacią jednorazowego, samoograniczającego się epizodu bez następstw odległych, jednakże szacuje się, że u 10-35% dochodzi do kolejnego zachorowania. Pacjenci, u których wystąpiły co najmniej 2 oddzielne epizody OZT z całkowitym powrotem do stanu prawidłowego (rozumianym jako ustąpienie dolegliwości bólowych na co najmniej miesiąc lub normalizacja wartości enzymów trzustkowych z ustąpieniem dolegliwości bólowych), spełniają kryteria nawrotowego ostrego zapalenia trzustki⁴. Powtarzające się incydenty OZT mogą prowadzić do rozwoju przewlekłego zapalenia narządu. Przewlekłe zapalenie trzustki może też zostać rozpoznane u dzieci bez udokumentowanych epizodów OZT w przeszłości^2,4,5.

Czynniki etiologiczne

Czynniki etiologiczne OZT u dzieci przedstawiono w tabeli 1⁶. Ich częstość w poszczególnych regionach geograficznych jest różna: w Europie, Ameryce Północnej i Ameryce Południowej dominuje idiopatyczne OZT, w Azji najczęściej rozpoznawane jest zapalenie żółciopochodne, a w Oceanii – pourazowe (na podstawie metaanalizy 48 badań ujętych w 47 publikacjach)⁷. Rozkład czynników etiologicznych OZT u dzieci zmienia się z wiekiem – u niemowląt i małych dzieci przeważają urazy brzucha, choroby układowe i wrodzone zaburzenia metaboliczne, natomiast u nastolatków OZT często jest konsekwencją kamicy żółciowej, toksycznego oddziaływania leków lub ma charakter idiopatyczny⁶.