Układ odpornościowy człowieka na ogół prawidłowo odpowiada na kontakt z obcymi antygenami, jednak w niektórych chorobach/stanach dochodzi do albo niewłaściwej, albo nadmiernej odpowiedzi immunologicznej. W celu poprawy niedoskonale działającego układu odpornościowego stosuje się immunostymulację (z wyjątkiem przeszczepienia komórek szpiku kostnego i stosowania szczepionek). Z kolei nadmiernie reagujący układ immunologiczny, prowadzący do samouszkodzenia tkanek, wymaga zastosowania immunosupresji. Takie postępowanie stanowi standard u pacjentów po zabiegu transplantacji narządów czy z chorobami z autoimmunizacji, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Leczenie immunosupresyjne u dzieci prowadzone jest przez specjalistę w danej dziedzinie, jednak lekarz pediatra na co dzień opiekujący się małoletnim pacjentem powinien być świadomy potencjalnych powikłań, które mogą takiej terapii towarzyszyć, w kontekście nie tylko działań niepożądanych, lecz także interakcji z innymi lekami.

Rodzaje leków immunosupresyjnych i wpływ ich działania na układ odpornościowy

Leki, które stosuje się w celu wywołania immunosupresji, można podzielić w zależności od tego, na którą fazę cyklu komórkowego działają. Należą do nich:

• glikokortykosteroidy hamujące transkrypcję genów cytokin
• inhibitory kalcyneuryny (cyklosporyna, takrolimus, woklosporyna)
• leki alkilujące hamujące syntezę DNA (cyklofosfamid, chlorambucyl)
• leki hamujące syntezę puryn (azatiopryna, mykofenolan mofetylu).

Możliwe efekty działania leków immunosupresyjnych na układ odpornościowy obejmują krótkotrwały wpływ na migrację komórek oraz długofalowe działanie na czynność poszczególnych komórek. Należy również odróżnić działanie przeciwzapalne tych leków (np. zmniejszenie syntezy prostaglandyn przez glikokortykosteroidy) od wpływu na komórki układu odpornościowego (tab. 1).

Glikokortykosteroidy

Mechanizm działania supresyjnego glikokortykosteroidów polega głównie na hamowaniu syntezy interleukiny (IL) 2, 3, 4 i 6, czynnika martwicy nowotworu α (TNFα – tumor necrosis factor α), cząsteczek adhezyjnych oraz tlenku azotu. Glikokortykosteroidy w dawkach immunosupresyjnych stosowane są w transplantologii (w celu zapobiegania odrzucaniu przeszczepionych narządów lub leczenia odrzucania przeszczepu) oraz w terapii chorób z autoimmunizacji (takich jak: toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie skórno-mięśniowe, twardzina układowa) czy nowotworowych. Oprócz pożądanego efektu immunosupresyjnego mogą jednak wywoływać wiele skutków ubocznych, które zestawiono w tabeli 2.