Rozwój mowy i komunikacji u małych dzieci – fakty oraz mity o normie i zaburzeniu
dr hab. Marta Korendo, prof. UKEN
- Fazy rozwoju mowy u dzieci do 3 roku życia
- Warunki prawidłowego rozwoju mowy i czynniki zaburzające ten proces
- Opóźniony rozwój mowy i jego wpływ na rozwój dziecka
Badania neurobiologiczne w sposób znaczący zmieniły rozumienie procesu rozwoju mowy oraz komunikacji (zarówno werbalnej, jak i pisemnej), a także pozwoliły wypracować skuteczne metody diagnozy i terapii. Budowanie systemu językowego w umyśle dziecka ma uwarunkowania neurobiologiczne, genetyczne oraz środowiskowe. Rozwój struktur oraz funkcji w mózgu odpowiedzialnych za język może zostać zaburzony wieloma patogenami, w tym wirusami, toksynami i czynnikami o charakterze mechanicznym, a także w wyniku niedotlenienia wewnątrzmacicznego lub okołoporodowego oraz wieloma innymi czynnikami.
Rozwijająca się neurobiologia udowadnia, że nabywanie mowy nie jest związane jedynie z doświadczeniami słuchowymi, choć od tych wrażeń zmysłowych rozpoczyna się proces budowania systemu językowego w umyśle pozwalający na wykorzystanie języka werbalnie i pisemnie. Rozwój języka ma charakter polimodalny i już na wczesnych etapach rozwoju kluczową rolę odgrywają oprócz słuchu także wzrok oraz ruch.
Rozwój mowy – okres prenatalny
Rozwój mowy zaczyna się znacząco wcześniej, niż zwyczajowo się to przedstawia. Nowe badania neurobiologiczne dowodzą, że odbiór dźwięków mowy zaczyna się niemal równocześnie z rozwojem słuchu, a już po 30 tygodniu ciąży mózg dziecka wyraźnie różnicuje mowę od innych dźwięków otoczenia. Podstawą tego jest wczesne zróżnicowanie strukturalne i funkcjonalne obu półkul w zakresie przetwarzania języka. W prowadzonych w ostatnim czasie licznych eksperymentach oceniających przetwarzanie mowy przez noworodki zaraz po urodzeniu wykazano, że język otoczenia, który płody odbierają w łonie matki, zaczyna wpływać na ich postrzeganie języka ojczystego na poziomie fonetycznym. Potwierdziły to rejestrowane różnice w reagowaniu na znane i nieznane samogłoski.
Kiedy dziecko przychodzi na świat, ma już pierwsze doświadczenia językowe oraz pierwsze kompetencje, np. potrafi odróżnić samogłoskę [a] od [i] oraz sylabę „ba” od „bi”. Mowa jest już w chwili narodzin specyficznym typem bodźca dla dziecka, który potrafi wyłowić spośród innych dźwięków otoczenia i wyraźnie skupić się na jego odbiorze.
Rozwój mowy – okres postnatalny
Dziecko nabywa mowę polimodalnie. W okresie płodowym zmysłem pozwalającym nabierać doświadczeń językowych jest słuch, ale zaraz po narodzinach informacje językowe płyną także kanałem wzrokowym. Dziecko słucha dźwięków i obserwuje ruchy artykulacyj...
