Niewątpliwie jednak kluczowe w leczeniu jest jak najwcześniejsze podjęcie interwencji terapeutycznej wobec dziecka i jego rodziny, jej długotrwałość i zintegrowany system pomocy.
Zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie
Definicja
Poszukiwanie w sytuacji stresowej (rozstanie z opiekunem, jego dłuższa nieobecność lub inne) pocieszenia i komfortu bez względu na osobę, która mogłaby go udzielić. Interakcje społeczne są słabo zróżnicowane, w niemowlęctwie „przywieranie” do osób z otoczenia, później niezróżnicowane poszukiwanie uwagi ze strony otoczenia.
Etiologia
Brak adekwatnych wczesnych więzi, często wynikający z wychowania od niemowlęctwa w instytucjach opiekuńczych lub w sytuacji częstych zmian opiekunów.
Obraz kliniczny i kryteria diagnostyczne w ICD-10 (tab. 2)
Tabela 2. Kryteria diagnostyczne selektywnych zaburzeń przywiązania w ICD-10
W niemowlęctwie dominuje rozlany typ przywiązania do opiekuna, z tendencją do „przywierania” do niego. W późniejszych okresach rozwojowych zostaje zastąpiony niezróżnicowanym przywiązaniem do wszystkich osób z otoczenia, bez względu na jakość kontaktów z nimi. Dziecko może przejawiać takie same reakcje emocjonalne wobec osób bliskich, jak i nieznajomych, zaprzyjaźniać się powierzchownie z obcymi, a następnie zmieniać obiekty tej „przyjaźni”, w zależności od ich pojawiania się w jego otoczeniu. Zaburzeniu temu mogą towarzyszyć nieprawidłowości zachowania i emocji, np. moczenie mimowolne, zanieczyszczanie się kałem, zaburzenia lękowe.
Rys. 1. Interakcja genów mózgu i środowiska.
Rys. 2. Przywiązanie a rozwój mózgu.
Różnicowanie i leczenie analogiczne jak w poprzednim zaburzeniu. W obu przypadkach konieczne jest dostarczenie cierpiącym na zaburzenia przywiązania dzieciom dobrego, stabilnego kontaktu z opiekunem, a przede wszystkim z terapeutą, który to kontakt w pewnym stopniu ma szansę skorygować pierwotne deficyty przywiązania.
W obu zaburzeniach mamy niewątpliwie do czynienia z nieprawidłowościami przywiązania, choć trudno ocenić, czy jest to typ lękowo-unikający, czy też lękowo-ambiwalentny. Z pewnością w dużej części tych zaburzeń mamy do czynienia ze zdezorganizowanym typem przywiązania. Inne zaburzenia, które są związane z nieprawidłowościami procesu przywiązania, to lęk separacyjny oraz depresja anaklityczna opisana przez Spitza.
Problem relacji pomiędzy najwcześniejszymi doświadczeniami (rodzajem przywiązania) a doświadczeniami późniejszymi i rozwojem psychopatologii jest jeszcze bardziej skomplikowany poprzez to, że dzieci w zależności od pierwotnego przywiązania nie tylko charakteryzują się pewnymi oczekiwaniami wobec środowiska, relacji z innymi ludźmi, ale także różnie aktywnie konstruują środowisko i własne w nim doświadczenia. W tym cyrkularnym modelu niewątpliwie jednak najwcześniejsze doświadczenia w postaci rodzaju przywiązania odgrywają kluczową rolę. Staje się ono, jak już pisaliśmy, „bazą”, na którą wpisują się kolejne doświadczenia rodzinne i życiowe. Warto też pamiętać o istotnej zależności między rozwojem przywiązania w wyniku adekwatnej opieki w bardzo wczesnym dzieciństwie a rozwojem mózgu, między innymi w postaci gęstości sieci połączeń neuronalnych (rys. 1, 2).[14] Rodzaj przywiązania związany jest bardzo silnie z jakością i funkcjonowaniem połączeń neuronalnych w mózgu. Interakcja między matką a niemowlęciem stymuluje rozwój połączeń pomiędzy korą czołową a układem limbicznym.
Można więc zaryzykować twierdzenie, że nasi najbliżsi opiekunowie (zwykle są to rodzice) są odpowiedzialni nie tylko za nasz rozwój psychiczny, ale także za rozwój naszego mózgu!!!