Opis przypadku

Praca z pacjentem z zachowaniami stereotypowymi

Dr n. med. Tomasz Srebnicki
Małgorzata Matusiak

Dr hab. med. Anita Bryńska

Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego WUM

Adres do korespondencji: Dr n. med. Tomasz Srebnicki, e-mail: srebnicki@wp.pl

Zachowania stereotypowe (ZS) występują u zwierząt, osób zdrowych oraz osób prezentujących objawy różnych zaburzeń psychicznych, w tym przede wszystkim zaburzeń ze spektrum autyzmu. Ich zbyt duże nasilenie może istotnie zakłócać funkcjonowanie jednostki, a czasami wręcz uniemożliwiać uczestniczenie dziecka w programach edukacyjnych lub terapeutycznych. Wyniki badań nad występowaniem ZS u osób z zaburzeniami autystycznymi pozwalają na sformułowanie hipotezy o niezależnym występowaniu tej formy zachowań, zarówno od poziomu rozwoju intelektualnego, jak i poziomu nasilenia deficytów społeczno-komunikacyjnych. Z powyższych powodów ważne wydaje się traktowanie ZS jako oddzielnego obszaru interwencji w zaburzeniach ze spektrum autyzmu. Celem artykułu jest zaprezentowanie metod pracy z zachowaniami stereotypowymi w oparciu o opis przypadku.

Opis przypadku

11-letni chłopiec z rozpoznaniem autyzmu dziecięcego, niekomunikujący się werbalnie, przyjęty na oddział psychiatrii wieku rozwojowego z powodu znacznego nasilenia zachowań stereotypowych. Według relacji rodziców od co najmniej trzech tygodni przebywał przez wiele godzin w łazience (do ośmiu godzin), dążył do kontaktu z mokrymi powierzchniami, polewał się wodą, uderzał się w twarz pięścią, głośno wokalizował. Na próbę przerwania powyższych zachowań reagował krzykiem. Wieczorami, przed pójściem spać układał w kuchni wieże z talerzy i garnków, zawsze w ten sam sposób, co jakiś czas uderzając się w twarz. Jakiekolwiek próby usunięcia przedmiotów z otoczenia powodowały reakcję protestu – chłopiec krzyczał, domagał się dostępu do naczyń i uspokajał się po ich otrzymaniu. Z powodu powyżej opisanych zachowań pacjent od pół roku nie uczestniczy w zajęciach w szkole specjalnej, do której wcześniej uczęszczał. Został skierowany na nauczanie domowe, które także zostało przerwane z powodu braku współpracy. Pacjent odmawiał wyjścia z wanny i odpychał obce osoby. Matka z powodu nasilających się problemów dziecka musiała zrezygnować z pracy zawodowej.

W badaniu psychiatrycznym obecne objawy osiowe zaburzeń ze spektrum autyzmu, w badaniu fizykalnym liczne zasinienia w obrębie twarzy spowodowane zachowaniami autoagresywnymi. W wywiadzie rozwojowym potwierdzono występowanie deficytów społeczno-kom...

Po przyjęciu na oddział pacjent przemieszczał się z rękami owiniętymi zmoczonymi skarpetkami, głośno wokalizował i uderzał się w twarz (średnio sześć razy na minutę). Nie wykazywał motywacji do kontaktu z otoczeniem, okresowo pobudzony dążył do ko...

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Zachowanie stereotypowe wyższego i niższego rzędu

Zachowania stereotypowe (ZS), których obecność najczęściej stwierdza się u osób cierpiących na zaburzenia neurorozwojowe (np. zespół Retta, zaburzenia ze spektrum autyzmu, [...]

Czynniki wpływające na postać kliniczną zachowań stereotypowych

Na postać kliniczną zachowań stereotypowych wpływa wiele czynników. Badania dowodzą, że zachowania stereotypowe wyższego i niższego rzędu występują u dzieci z [...]

Przyczyny zachowań stereotypowych

Jedna z hipotez wyjaśniających obecność zachowań stereotypowych u osób z ASD podkreśla przede wszystkim rolę atypowego wzorca przetwarzania sensorycznego, który jest [...]

Metody pracy z zachowaniami stereotypowymi

W leczeniu zaburzeń ze spektrum autyzmu można wyodrębnić dwie grupy interwencji:

Metody pracy z zachowaniami stereotypowymi niższego rzędu

1 Wśród interwencji ukierunkowanych na zmianę czynników poprzedzających wymienia się:

Interwencje ukierunkowane na zachowania stereotypowe wyższego rzędu

Zachowania stereotypowe wyższego rzędu to m.in. wzorce zainteresowań i aktywności, które są wąskie i nadmiernie angażujące. Ten rodzaj zachowań może również [...]

Zachowania stereotypowe a zachowania kompulsyjne

Zachowania stereotypowe wyższego rzędu u osób z ASD z reguły mają na celu dostarczenie sobie doznań sensorycznych czy pozytywnych stanów emocjonalnych.[14] [...]

Preferencja do rutyny i stałości otoczenia

Nacisk na rutynę i stałość otoczenia jest złożoną grupą zachowań, które można także umieścić w obrębie kontinuum sztywność – elastyczność, np. [...]

Podsumowanie

Pomimo bardzo dużej i różnorodnej oferty terapeutycznej w zaburzeniach ze spektrum autyzmu nie istnieją programy ukierunkowane wyłącznie na leczenie zachowań stereotypowych, [...]
Do góry