Somatyzacja

Somatyzacji podlegają nasilone lub długotrwałe emocje negatywne. Pierwsze pojawiają się w napadach paniki, drugie w przewlekłych zaburzeniach nerwicowych, takich jak zaburzenia lękowe uogólnione lub zaburzenia pod postacią somatyczną – hipochondryczne i somatyzacyjne.

W skrajnym, ale dosyć częstym przypadku somatyzacja jest tak nasilona, że leżące u jej podłoża emocje przestają być zauważane jako przyczyna dolegliwości i są postrzegane jako ich skutek. Na przykład lęk w napadach paniki może być konceptualizowany przez pacjentów jako reakcja na stan zagrożenia życia spowodowany chorobą somatyczną. Pierwotny lęk, wynikający z nieświadomych procesów psychicznych sygnalizujących zagrożenie, podlega racjonalizacji jako wynik choroby somatycznej. Przeżywanie odrywa się od emocji i procesów wywołujących lęk i biegnie w stronę przekonania o chorobie, które w skrajnych przypadkach może być urojeniem. Proces ten przypomina tworzenie się urojeń prześladowczych, jednak w paranoi konceptualizacja zagrożenia polega na przypisaniu go zewnętrznym obiektom prześladowczym, a w przypadku somatyzacji – zagrożeniu w postaci choroby. Taka sytuacja ma miejsce w zaburzeniu hipochondrycznym, które w skrajnym nasileniu przybiera postać urojeniową.

Czasami proces somatyzacji przebiega bez jakiejkolwiek racjonalizacji, pacjenci mogą odczuwać jedynie dolegliwości somatyczne, całkowicie bez odczuwania wywołujących je emocji. Napady paniki mogą przebiegać z poczuciem omdlewania i zawrotami głowy, bez nasilonego lęku. Całkowite oderwanie objawów od emocji występuje w zaburzeniach dysocjacyjnych, gdzie pacjenci nie tyle odczuwają, ile mają objawy, czasami ciężkie, takie jak ślepota lub niedowłady uniemożliwiające chodzenie, zachowując przy tym dobre samopoczucie i optymizm, jakby ich te objawy istotnie nie dotykały (la belle indifference). Głęboki, mało emocjonalny proces somatyzacji występuje w zaburzeniach somatyzacyjnych, w których pacjenci cierpią na objawy somatyczne bez towarzyszącej im choroby somatycznej. Nie martwią się nadmiernie tymi objawami, nie przeżywają ich hipochondrycznie, ale skarżą się na dyskomfort z nimi związany, który zresztą jest zrozumiały, ponieważ uporczywa czkawka, nudności czy parcie na mocz mogą przeszkadzać.