Anoreksja, inaczej jadłowstręt psychiczny, jest zespołem chorobowym, który przejawia się świadomym ograniczaniem przyjmowania pokarmów i zmniejszaniem kaloryczności posiłków, co prowadzi do znaczącego spadku masy ciała i wychudzenia. Anoreksji towarzyszą liczne powikłania somatyczne, zaburzenia metaboliczne i hormonalne.

Jakie są objawy anoreksji? Jak można ją rozpoznać?

Do podstawowych objawów choroby należą:

• utrata wagi lub brak przybierania na wadze w okresie wzrostu prowadzące do obniżenia masy ciała o co najmniej 15 proc. w stosunku do masy oczekiwanej,
• świadome zachowania ograniczające jedzenie w celu zmniejszenia masy ciała,
• zaburzenia wizerunku własnego ciała i silny lęk przed przytyciem,
• zaburzenia hormonalne, zanik miesiączek, spadek zainteresowań seksualnych.

W którym momencie życia objawy zaczynają być widoczne?

Objawy anoreksji z reguły pojawiają się w okresie dojrzewania i są związane z nadmierną, niekiedy wręcz obsesyjną koncentracją na własnym wyglądzie i z przesadnym pragnieniem utrzymania szczupłej sylwetki. Nierzadko czynnikiem wyzwalającym jest wcześniejsza otyłość, towarzyszące pokwitaniu zmiany proporcji ciała lub czyjaś krytyczna uwaga dotycząca figury. Niebagatelną rolę odgrywa tu obecne u nastolatków nadmierne skupienie na zewnętrznym wyglądzie i wrażliwość na ocenę otoczenia. Zaburzenia rozpoczynają się od celowego ograniczania posiłków, zmiany diety, unikania potraw wysokokalorycznych lub pieczywa. Częste jest omijanie wspólnych posiłków, ukrywanie jedzenia. Diecie towarzyszą intensywne ćwiczenia. Bywa, że pojawia się nadużywanie leków przeczyszczających, środków obniżających łaknienie, niekiedy narkotyków, prowokowanie wymiotów.

Czym się różnią się te zaburzenia od zdrowego stylu życia lub restrykcyjnej diety?

Zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, związane są nie tyle z potrzebą redukcji masy ciała, ile z lękiem przed przytyciem mimo utrzymywania niedowagi. Anoreksja to przewlekłe głodzenie się prowadzące do niedoborów żywieniowych i wyniszczenia. Jedzeniu towarzyszy poczucie winy, obsesyjne monitorowanie kalorii, dyskomfort wywoływany naturalnymi odczuciami fizjologicznymi. Wszelkie prozdrowotne ograniczenia żywieniowe nie prowadzą do spadku masy ciała poniżej należnej, opierają się na diecie zbilansowanej, niepowodującej niedoborów żywieniowych.

Kiedy trzeba leczyć anoreksję?

Leczenie najlepiej rozpocząć jak najwcześniej, kiedy tylko pojawią się niepokojące objawy. Zapobiega to utrwalaniu się nieprawidłowych schematów zachowań i myślenia, wystąpieniu powikłań somatycznych. Na wczesnym etapie choroby łatwiej też o pełne jej wyleczenie.

Do kogo zwrócić się o pomoc?

W przypadku obserwowanej utraty masy ciała, zmienionych zachowań i sposobu odżywania wstępnej pomocy możemy oczekiwać od lekarza rodzinnego, który poza oceną stanu fizycznego pomoże wykluczyć inne, potencjalne choroby somatyczne: choroby tarczycy, cukrzycę, chorobę Addisona, chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit, reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwór. W dalszej kolejności postępowaniem leczniczym powinien kierować psychoterapeuta, w razie potrzeby psychiatra oraz dietetyk specjalizujący się w terapii zaburzeń odżywiania.

Jak leczone są osoby z takimi zaburzeniami?

Leczenie jest długim procesem i wymaga zaangażowania kilku specjalistów – internisty, psychologa, psychiatry, dietetyka wyspecjalizowanego w zaburzeniach odżywiania, fizjoterapeuty i personelu pielęgniarskiego, przy zaburzeniach hormonalnych, kardiologicznych lub metabolicznych także specjalistów z poszczególnych dziedzin. Podstawowym celem leczenia jest przywrócenie prawidłowej masy ciała, wyrównywanie niedoborów żywieniowych, a niekiedy również leczenie fizycznych następstw długotrwałego niedożywienia. Równolegle prowadzona jest psychoterapia ukierunkowana na zmianę przekonań, nieprawidłowych wzorców myślenia, wyobrażeń dotyczących obrazu własnej osoby, znaczenia wyglądu oraz poprawę relacji z otoczeniem. Ważnym uzupełnieniem oddziaływań jest terapia rodzinna, która pozwala wywrzeć właściwy wpływ na codzienne środowisko pacjenta oraz wesprzeć go w walce z chorobą.

Czy hospitalizacja może być konieczna?

Hospitalizacja jest konieczna, gdy niedożywienie doprowadza do stanu bezpośrednio zagrażającego życiu. Bezzwłocznie leczenie szpitalne należy podjąć w przypadku spadku masy większego niż 75 proc. dolnej granicy normy, przy poważnych zaburzeniach elektrolitowych, spadku ciśnienia, zaburzeniach rytmu serca. Przy znacznym wyniszczeniu pierwsze etapy wyrównywania niedoborów żywieniowych powinny być prowadzone w warunkach szpitalnych. Hospitalizacja psychiatryczna bywa konieczna przy współwystępowaniu objawów depresji, tendencji samobójczych lub objawów psychotycznych. Leczenie w warunkach szpitalnych warto także rozważyć, gdy mimo terapii ambulatoryjnej postępuje utrata masy. Pomocne tu mogą być wyspecjalizowane ośrodki leczenia zaburzeń odżywiania. W czasie kilkumiesięcznego pobytu prowadzone jest kompleksowe leczenie obejmujące różne formy psychoterapii, edukacji oraz terapię żywieniową.

Jak długo trwa leczenie?

Terapia jest wieloletnia, a czas jej trwania wyznacza indywidualne tempo uzyskiwania poprawy w zakresie stanu fizycznego, zmiany zachowań żywieniowych i poprawy ogólnego funkcjonowania. Leczenie z reguły trwa od dwóch do pięciu lat.

W jaki sposób pacjent może sobie pomóc?

Pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie problemu i wiążących się z nim zagrożeń. Najskuteczniejszą drogą do wyleczenia jest uczciwe, zaangażowane podjęcie psychoterapii i wytrwałość w przestrzeganiu zaleceń dotyczących odżywiania się. Dużą pomocą jest udział w grupach wsparcia. Pomocne może być podjęcie kilkumiesięcznego leczenia w ośrodku wyspecjalizowanym w terapii zaburzeń odżywiania. U nastoletnich chorych dobre efekty przynosi terapia systemowa rodzin.