Bezsenność to stan niedostatecznej ilości albo obniżonej jakości snu, który utrzymuje się przez dłuższy czas.

Jakie są objawy bezsenności?

Na bezsenność składają się problemy z zasypianiem, utrzymaniem snu (sen przerywany), przedwczesne wybudzanie się nad ranem, a także płytki, niedający wypoczynku sen.

Aby objawy te były traktowane jako chorobowe, muszą się utrzymywać dłużej niż miesiąc, występować co najmniej trzy razy w tygodniu, prowadzić do gorszego samopoczucia i funkcjonowania. Zwykle towarzyszą im zaburzenia pamięci, uwagi, poczucie zmęczenia, przygnębienie, drażliwość. Chorzy często odczuwają lęk przed bezsennością i nadmiernie koncentrują się na jej skutkach.

Co wywołuje to zaburzenie? Jakie są przyczyny?

Najczęściej bezsenność wywołują przyczyny emocjonalne, napięcie, stres. Często przyczyną bezsenności są nieprawidłowe codzienne nawyki i zachowania zakłócające zasypianie – brak wystarczającej aktywności w ciągu dnia, zbyt późne kładzenie się spać, czytanie lub oglądanie telewizji w łóżku, spożywanie nadmiernych ilości kawy, napojów energetyzujących, wieczorne objadanie się, nadużywanie alkoholu, narkotyków. Bezsenność niejednokrotnie pojawia się w przebiegu innych chorób. Może towarzyszyć zaburzeniom hormonalnym, chorobom układu krążenia, neurologicznym, częsta jest w astmie oskrzelowej, stanach zapalnych, w reumatoidalnym zapaleniu stawów, chorobach nowotworowych i w przewlekłych zespołach bólowych.

Czy używki, np. kawa, mogą mieć wpływ na pojawienie się bezsenności?

Alkohol, narkotyki często powodują bezsenność. W przypadku uzależnienia lub nadużywania często dochodzi do rozwoju przewlekłych zaburzeń snu. Nadmiar kawy, a zwłaszcza spożywanie jej w godzinach późnopołudniowych albo wieczornych, może znacząco utrudniać zasypianie.

Do kogo zwrócić się o pomoc?

Gdy zaburzenia snu są epizodyczne lub krótkotrwałe, doraźną pomoc uzyskamy u lekarza pierwszego kontaktu. Czasami krótkotrwałe zastosowanie leków nasennych szybko rozwiąże problem. Dodatkowo lekarz powinien dokonać oceny ogólnego stanu zdrowia, zlecić uzupełniające badania w celu wykluczenia innych chorób, które mogą wywoływać bezsenność. Gdy zaburzenia snu się przewlekają, utrzymują dłużej niż miesiąc, terapię i diagnostykę powinien prowadzić lekarz psychiatra. Do specjalisty powinniśmy się zgłosić w pierwszej kolejności, gdy bezsenności towarzyszą inne problemy natury psychicznej, takie jak nerwica, objawy depresyjne, lub gdy mamy za sobą dłuższy okres przyjmowania leków nasennych. W przypadku uporczywej, opornej na leki bezsenności warto udać się do specjalistycznej poradni zaburzeń snu.

Jak leczone są osoby cierpiące na bezsenność?

W pierwszej kolejności konieczna jest diagnostyka i ustalenie przyczyn bezsenności. W epizodycznych zaburzeniach związanych z nagłym stresem można wprowadzić krótkoterminowe, doraźne leczenie farmakologiczne, w przypadku współwystępowania innych chorób – leczenie przyczynowe. W przypadku przewlekających się zaburzeń konieczne jest ustalenie rytmu codziennych aktywności, godzin snu, zachowań i przyzwyczajeń mogących mieć udział w powstawaniu bezsenności. W razie stwierdzenia nieprawidłowości należy je skorygować i wprowadzić zasady prawidłowej higieny snu. Gdy te metody zawiodą, zalecane są leki.

Czy w terapii może być wystarczające zastosowanie zasad higieny snu, relaks?

Właściwa higiena snu może być wystarczającym postępowaniem w przypadku zaburzeń przejściowych, wyzwalanych nieprawidłowymi nawykami, zmianą sytuacji życiowej. W przypadku bezsenności przewlekłej oprócz stosowania zasad higieny snu bywa potrzebne dodatkowe leczenie farmakologiczne, stosowanie wspomagających technik relaksacyjnych i terapii poznawczo-behawioralnej.

Jakie to są zasady?

Dobremu zasypianiu sprzyjają: właściwa temperatura i wywietrzenie pomieszczenia, zredukowanie hałasu, zaciemnienie. Co najmniej godzinę przed planowanym snem należy zadbać o relaks, wyciszenie, unikać palenia tytoniu, intensywnego wysiłku fizycznego, objadania się, ekspozycji na oświetlenie monitorów (telewizja, komputer, telefon, czytniki). Po godz. 16 należy wstrzymać się od spożywania kawy i napojów zawierających kofeinę. Łóżko powinno służyć jedynie do spania i aktywności seksualnej. Należy unikać kładzenia się i drzemek w ciągu dnia. W przypadku trudności ze snem należy kłaść się dopiero wtedy, gdy odczuwa się zmęczenie i senność. Nie jest wskazane leżenie w łóżku i niecierpliwe kontrolowanie godziny w wyczekiwaniu na sen, gdy ten nie nadchodzi. Lepiej wstać, zająć się jakąś relaksującą aktywnością i wrócić do łóżka, gdy nadejdzie znużenie. Rano starać się wstawać o tej samej porze niezależnie, jak długo trwał sen w nocy. Nie odsypiać. Zadbać o aktywność w ciągu dnia i wysiłek fizyczny.

Co w przypadku, gdy nie przynosi to efektu? Czy istnieje skuteczna farmakoterapia?

Gdy naturalne sposoby poprawy snu zawodzą, a zaburzenia są na tyle poważne, że istotnie zakłócają funkcjonowanie, wskazane jest zastosowanie leków. Istnieje wiele środków o różnych mechanizmach działania, które pomagają przywrócić i unormować sen. Stosuje się leki przeciwhistaminowe, przeciwdepresyjne i neuroleptyczne lub typowe nasenne i uspokajające z grupy benzodiazepin.

Czy od takich leków można się uzależnić? Czy są one niebezpieczne?

Niewysokie dawki leków przeciwdepresyjnych lub przeciwhistaminowych nie są niebezpieczne i mogą być w razie potrzeby stosowane przez długi czas. Ryzyko uzależnienia istnieje jedynie w przypadku długotrwałego używania leków z grupy benzodiazepin i ich pochodnych. Leki te uznawane są za typowe leki nasenne, skuteczne i stosunkowo bezpieczne w przypadku epizodycznego zażywania, niemniej ryzyko uzależnienia nakazuje, by przy stosowaniu ściśle przestrzegać zaleceń lekarza. Warto w razie wątpliwości skonsultować ich przyjmowanie z lekarzem psychiatrą.