Psychiatria dziecięca
Gniew i agresja u dzieci – próba diagnozy
Prof. dr hab. med. Anna Grzywa
Celem pracy jest przedstawienie przeżyć, postaw i zachowań takich jak: gniew, złość i agresja, ze zwróceniem uwagi na różnice między tymi przeżyciami, źródła pochodzenia i sposób ich odczuwania przez dzieci. Wszyscy takich emocji doświadczamy, oczywiście często je hamujemy, nie uzewnętrzniamy, ale w jakimś stopniu decydują one o naszych postawach i zachowaniach.
Gniew na ogół jest motywem postawy agresywnej. Jeżeli osoba o postawie spowodowanej gniewem napotka jakąś przeszkodę, to będziemy mieli do czynienia ze zjawiskiem szczególnym – sfrustrowanym gniewem, będącym ponad wszelką wątpliwość emocją negatywną. Przyjaźń lub miłość tylko wtedy będą emocjami pozytywnymi, kiedy będą odwzajemnione. Wydaje się – a potwierdza to wiele przypadków – że miłość frustracyjna, czyli nieodwzajemniona, niespełniona, jest jedną z bardziej przykrych emocji negatywnych. Nierozładowany, nieznajdujący ujścia gniew trwa coraz dłużej, a bodźce, które mogłyby odwrócić od niego uwagę, są coraz mniej skuteczne.
Gniew może być reakcją na niepowodzenie. Można więc użyć określenia, że jest to zaburzenie emocjonalne z nastawieniem agresywnym. Gniew może być wyrażany spontanicznie – krzykiem, gestami, ale może być też powstrzymywany. Reagowanie gniewem jest często ucieczką od odpowiedzialności, gdy człowiek jest niezdolny do rozwiązania jakiejś trudności. Wpadamy w gniew, gdy nie mamy pewności co do słuszności naszych poglądów, ale nie dopuszczamy myśli, że nie mamy racji. Uczucie gniewu może być wywołane także doznawanymi niepowodzeniami. W ten sposób te niepowodzenia, pośrednio przez uczucie gniewu, wywołują występowanie zachowań agresywnych.[1]
Wśród biologów istnieje zgodność co do poglądu, że instynkt walki jest jednym z ważniejszych podstawowych instynktów. Wiąże się z nim uczucie gniewu, które stanowi impuls powodujący wystąpienie różnych zachowań agresywnych. Bronfenbrenner uznaje to uczucie związane z instynktem walki za zjawisko pozytywne z biologicznego punktu widzenia, gdyż umożliwia zaspokojenie potrzeb jednostki, skłania ją do obrony przed atakiem, sprzyja utrzymaniu dotychczasowego stanu posiadania.[2]
Niejednokrotnie przeżywanie gniewu ma związek z przeżyciami wywołującymi go w przeszłości. Można przypuszczać, że gniew jest reakcją na niesprawiedliwość faktyczną albo jedynie przeżywaną. Kiedy człowiek nie uzyskuje tego, czego oczekiwał od rodziców, od kolegów i szerszego otoczenia, uważa, że jest to dla niego niesprawiedliwe. To poczucie niesprawiedliwości rodzi bunt i gniew.[1]
