Stosowanie farmakoterapii u dzieci i młodzieży prawie zawsze jest postępowaniem kolejnego rzutu, które wdraża się w sytuacji ciężkiego przebiegu zaburzeń lub nieskuteczności oddziaływań psychospołecznych. Farmakoterapia jako leczenie pierwszego wyboru powinna być stosowana w przypadku zaburzeń psychotycznych i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Nawet jeśli wskazania do zastosowania leków są bezwzględne, obowiązkowym elementem terapii jest szereg oddziaływań psychospołecznych. Informacje na ten temat zestawiono w tabeli 1.

Równocześnie należy pamiętać, że nadmierna ostrożność, w tym odstąpienie od farmakoterapii z powodu lęku lekarza lub rodziców, nieznajomości procedur, osobistych poglądów będących w sprzeczności z aktualną wiedzą medyczną – również jest błędem. Nieleczone zaburzenia psychiczne w dzieciństwie nie tylko obciążają pacjenta niepotrzebnym cierpieniem, lecz także wpływają na funkcjonowanie dziecka w szkole i w środowisku rówieśniczym. Problemy w tym zakresie mogą mieć skutki odległe, rzutujące na całą przyszłość pacjenta.

Zdarza się także, że mimo jednoznacznych wskazań opiekunowie prawni dziecka nie wyrażają zgody na farmakoterapię lub nie zapewniają choremu innych, potrzebnych mu form opieki. W takich sytuacjach konieczne może być skierowanie do sądu rodzinnego wniosku o wgląd w sytuację rodzinną i nadzór nad procesem leczenia.

Efekt placebo u dzieci i młodzieży

Badania naukowe z randomizacją zostały wprowadzone w połowie XX w. Pierwsze z nich, opublikowane w 1948 r., dotyczyło antybiotykoterapii u chorych na gruźlicę⁵. W latach 90. XX w. wprowadzono zasadę leczenia opartego na dowodach naukowych (EBM – evidence based medicine). Pojęcie to przypisuje się profesorowi Gordonowi Guyattowi z McMaster University w Hamilton w Kanadzie. Kluczowe dla EBM jest wykorzystywanie wyników badań naukowych do podejmowania decyzji terapeutycznych⁶.

Jak wiadomo, optymalną formą oceny efektu działania nowego czynnika leczniczego jest badanie kliniczne randomizowane, kontrolowane i podwójnie zaślepione. Toczy się dyskusja, czy etyczne jest prowadzenie badań z kontrolą placebo (a nie innej aktywnej substancji o znanym działaniu) w przypadku wdrażania nowych leków w terapii chorób, wobec których istnieje już leczenie. Niemniej wciąż z naukowego punktu widzenia standardem metodologicznym jest prowadzenie badań z wykorzystaniem placebo. Warto zwrócić uwagę, że może nim być nie tylko substancja nieaktywna/obojętna – w formie tabletki, zastrzyku czy maści, lecz także pozorowana interwencja chirurgiczna, sprzęt medyczny sprawiający wrażenie funkcjonalnego lub sam kontakt z lekarzem, personelem medycznym bądź psychoterapeutą.