Bliski związek padaczki i depresji jest znany od dawna. Wskazywał na niego już ponad 2000 lat temu grecki lekarz Hipokrates: „melancholicy zazwyczaj stają się epileptykami i epileptycy melancholikami; wszystko zależy od tego, w jakim kierunku oddziałuje choroba; oddziaływanie na ciało prowadzi do padaczki, oddziaływanie na umysł wywołuje melancholię”¹.

Skala problemu

W ciągu życia u co trzeciego chorego z padaczką zostaną rozpoznane zaburzenia psychiatryczne, a najczęściej będzie to depresja². Zgodnie z wynikami systematycznego przeglądu oraz metaanalizy 14 badań populacyjnych depresję stwierdza się u 23,1% chorych na padaczkę, czyli 2,7 razy częściej niż w populacji ogólnej³. Ponadto w wybranych grupach, takich jak chorzy na padaczkę oporną na leczenie, odsetek ten wzrasta do 55%⁴.

Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że relacje między depresją a padaczką są dwukierunkowe. Nie tylko u chorych na padaczkę istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia depresji, ale również u chorych na depresję częściej rozpoznawana jest padaczka⁵. W badaniu przeprowadzonym w Szwecji depresja była 7 razy częstsza u osób przed rozpoznaniem de novo padaczki niż w grupie kontrolnej⁵. Dotyczyło to częściej chorych z padaczką ogniskową niż uogólnioną. U chorych na depresję z próbami samobójczymi ryzyko wystąpienia padaczki jest 5-krotnie większe⁶. Dwukierunkowe zależności między depresją i padaczką nie oznaczają związku przyczynowo-skutkowego, ale raczej sugerują istnienie wspólnych patomechanizmów.

Neurobiologiczne mechanizmy depresji i padaczki

W patogenezie depresji znanych jest kilka mechanizmów neurobiologicznych⁷. Cztery z nich mogą wpływać na zwiększoną pobudliwość kory mózgu oraz proces epileptogenezy:

1. Zaburzenia endokrynologiczne.
2. Nieprawidłowości strukturalne i czynnościowe struktur korowych i podkorowych.
3. Zaburzenia neurotransmiterów.
4. Zaburzenia immunologiczne.

U połowy chorych z depresją opisywane są nadmierna aktywność osi podwzgórze–przysadka–nadnercza oraz podwyższone stężenie kortyzolu. Może to prowadzić poprzez zaburzenia neuroprzekaźników, takich jak glutaminian, serotonina czy kwas γ-aminomasłowy (GABA – gamma-aminobutyric acid), do nadmiernej pobudliwości kory mózgu. W kilku badaniach u 10-20% chorych z depresją odnotowano obustronne zmniejszenie objętości hipokampu, które korelowało z czasem trwania stanu depresji⁸. Ponadto u chorych z depresją opisywano związek między podwyższonym stężeniem kortyzolu w osoczu a zmniejszeniem grubości kory płatów czołowych⁹. W badaniach pozytonowej tomografii emisyjnej (PET – positron emission tomography) nieprawidłowości funkcjonalne u chorych z depresją były analogiczne do opisywanych u chorych z padaczką płata skroniowego bez depresji¹⁰.